Na szlaku muzeów otwartych – Agata Pisarska

Trzy lata, ośmiu partnerów polsko-słowackich i wiele nowych narzędzi poznawczych dla osób z niepełnosprawnościami, także niepełnosprawnością wzroku – to efekt zakończonego w czerwcu 2021 roku projektu „Muzea Otwarte – rozszerzenie możliwości programowych instytucji kultury pogranicza polsko-słowackiego”. Dzięki niemu powstały m.in.: ogrody sensoryczne, tyflografiki, makiety budynków, aplikacje mobilne czy repliki narzędzi pasterskich.

– W ramach projektu przygotowaliśmy tyflografiki z portretami Stanisława Ignacego Witkiewicza (pseudonim artystyczny „Witkacy” – red.). Są to portrety przedstawiające osoby dorosłe, dzieci, kobiety i mężczyzn. Chcieliśmy, aby osoby niewidome mogły poznać zarówno techniki Witkacego, jak i różnice wynikające z wieku czy płci portretowanych postaci. Znajdują się one w wilii Koliba w Muzeum Stylu Zakopiańskiego w Zakopanem – mówi Aleksandra Michalska, edukator i koordynator ds. dostępności w Muzeum Tatrzańskim im. dra Tytusa Chałubińskiego w Zakopanem, które jest jednym z partnerów projektu „Muzea Otwarte”.

Poznać Witkacego

I choć nie ma w tej chwili na ekspozycji portretów Witkiewicza, to tyflografiki z tymi dziełami są stale swobodnie dostępne dla zwiedzających. Dzięki projektowi willa Koliba wzbogaciła się także o system wspomagający słyszenie, czyli pętlę indukcyjną, która znajduje się w kasie muzeum.

W Muzeum Tatrzańskim osoby z niepełnosprawnością mają bilety ulgowe, a ich przewodnicy wchodzą bezpłatnie. W obiekcie mile widziane są również psy asystujące.

Podczas warsztatów edukacyjnych w Muzeum Tatrzańskim dużym zainteresowaniem cieszą się zestawy sensoryczne. – Są to klocki wykonane z drewna, dzięki którym można poznać ornamenty stosowane w budownictwie podhalańskim. Mamy także repliki drewnianych narzędzi, których używa się w pasterstwie, jak np. czerpak, czyli naczynie do nabierania wody lub mleka. Można go dotykać albo samemu zbudować z klocków. Są u nas także tablice rzeźbione, zrobione na wzór tyflografik do dotykania – są to puzzle, z których można ułożyć wzór, np. parzenicy podhalańskiej. Prezentujemy różne faktury materiałów, twarde czy miękkie, czy też kontrastowe kolory dla osób słabowidzących – opowiada Aleksandra Michalska. Zaznacza, że eksponaty sensoryczne są uniwersalne, bo korzystają z nich także dzieci czy osoby widzące. W muzeum są także makiety najważniejszych budynków zaprojektowanych przez Witkiewicza, jak np. gmach główny Muzeum Tatrzańskiego czy Kaplica na Jaszczurówce. Do tyflografik i makiet przygotowano audiodeskrypcję w języku polskim i słowackim. Ze sklepów AppStore i Google Play można pobrać aplikację, która zapozna nas z wystawą stałą Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba.

Do skansenu na tandemie?

Warto pomyśleć, czy na wakacyjne szlaki nie obrać właśnie pogranicza polsko-słowackiego, by zwiedzić muzea biorące udział w projekcie. Każde przygotowało coś dla osób z niepełnosprawnościami.

Partnerem wiodącym w projekcie było Muzeum Dwory Karwacjanów i Gładyszów w Gorlicach, które obejmuje cztery oddziały. W ramach projektu „Muzea Otwarte” podjęto działania w jednym z nich – Skansenie Wsi Pogórzańskiej w Szymbarku. W niezagospodarowanej części skansenu powstał edukacyjny park historii budownictwa ludowego i maszyn na pograniczu polsko-słowackim. Dzięki temu można sobie wyobrazić funkcjonowanie dawnej wsi na tych terenach. Jest tu np. wiatrak do mielenia zboża, koło wodne, kierat do napędzania maszyn rolniczych, miech kowalski z paleniskiem, maselnica czy koło deptakowe. W rekonstrukcji postawiono na sensorykę, dzięki której można zapoznawać się z eksponatami. Są tutaj też np. drewniane sylwetki zwierząt hodowlanych, ściana odwzorowująca kształty oraz ścieżka sensoryczna. Można również obejrzeć stroje ludowe z regionów Polski i Słowacji.

Stworzono aplikację mobilną, dzięki której da się zwiedzać ten obiekt samodzielnie, także z audiodeskrypcją czy w Polskim Języku Migowym (PJM). Jest ona do bezpłatnego pobrania w sklepie Google Play i AppStore.

Skansen znajduje się na trasie rowerowej Gorlice-Szymbark, a więc może tandem?

Wieża bez barier

Ze strony słowackiej partnerem projektu było m.in. Liptovské muzeum w Ružomberku, zaliczane do największych muzeów na Słowacji. Znajduje się ono w przygranicznym regionie Słowacji – Liptowie. W ramach projektu utworzono strefę relaksu na terenie Muzeum Wsi Liptowskiej w Pribylinie. Jest tutaj drewniana wieża, replika zabytkowej wieży widokowej, bez barier architektonicznych, wyposażona m.in. w tabliczki w brajlu. Można także skorzystać z aplikacji mobilnej.

Drugim słowackim partnerem projektu było Orawskie Muzeum Pavla Országha Hviezdoslava w Dolnym Kubinie. Zarządza ono m.in. Zamkiem Orawskim, jednym z najlepiej zachowanych zamków średniowiecznych w Europie Środkowej. Zbudowany jest on na wysokiej skale i prowadzi do niego ok. 700 schodów. Warto wiedzieć, że dzięki projektowi osoby ze szczególnymi potrzebami mogą go dużo łatwiej zwiedzić. Przygotowano bowiem modele 3D Zamku Orawskiego i Orawskiej Kolejki Leśnej czy pomieszczenia interaktywne. Można także obejrzeć film VR o Zamku Orawskim.

Rozbudzić zmysły

– Na ścieżce sensorycznej powstałej w ramach projektu znajdują się m.in. różne materiały, z których dawniej budowano domy, wszystkie te elementy umieszczone są w okienkach i osoby niewidome mogę je dotykać. Są także podpisane brajlem. Prowadzimy też zajęcia z garncarstwa dla osób niewidomych i poruszających się na wózkach, gdyż uzyskaliśmy dzięki projektowi dwa koła elektryczne – opowiada Justyna Chudzik z Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec, które jest kolejnym partnerem w projekcie „Muzea Otwarte”.

Wygiełzów leży na trasie Kraków-Oświęcim, niedaleko Chrzanowa. Ogród sensoryczny, który powstał w tamtejszym skansenie dzieli się na kilka stref: gliny, wikliny, roślin, ogrodu, budownictwa i strefy wrażeń – zapachów, dźwięków, kolorów, dotyku.

– Prowadzimy dla dzieci zajęcia o nazwie „Strój krakowski”, w ramach których przewodnik opowiada o ubiorze krakowskim właśnie, ale też dzieci malują bawełnianie torby z kwiatuszkiem, który często występuje w tego rodzaju stroju. Dla dzieci widzących jest to zwykły nadruk, a dla niewidomych wydruk jest bardziej wypukły, aby mogły go poznać dotykiem i wiedzieć, w którym miejscu malować. Te zajęcia cieszą się dużym powodzeniem – mówi Justyna Chudzik.

Opowiada także o strefie dźwięku. – Są w niej talerze drewniane, kule drewniane i metalowe, kamienne cymbały – dzieci mogą wszystkiego dotknąć, posłuchać różnorodnych dźwięków. Jest także plac zabaw, w którym znajduje się np. podwyższona piaskownica, tak by mogły się w niej bawić dzieci na wózkach, karuzela z miejscami na dwa wózki czy specjalna huśtawka dla dzieci na wózkach – dodaje.

Jest także strefa zapachu z ziołami oraz przekrój konstrukcji ścian domu charakterystycznego dla regionu. Można również dotknąć makiety więźby dachu czterospadowego, częściowo przykrytego strzechą. – Ścieżka prowadzi przez te wszystkie elementy, aż do tej właśnie konstrukcji. Wszystko jest tutaj na wyciągnięcie ręki. Można także skorzystać z bezpłatnej aplikacji na telefon z audiodeskrypcją – dodaje Justyna Chudzik.

Nikifor lepiej poznany

Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu jako regionalny skansen prezentuje zabytki drewnianej architektury wiejskiej przeniesione z historycznej Sądecczyzny. Dzięki projektowi „Muzea Otwarte” bardziej dostępne dla osób z niepełnosprawnościami stały się trzy lokalizacje Muzeum Okręgowego: Miasteczko Galicyjskie w Nowym Sączu, Muzeum Pienińskie w Szlachtowej i Muzeum im. Nikifora w Krynicy-Zdroju.

W Miasteczku Galicyjskim powstał ogród edukacyjno-sensoryczny, wyposażony w elementy do zabaw zręcznościowo-ruchowych i terapeutycznych. Wydzielono tam także strefy: zapachową, dotykową i smakową.

W Muzeum Pienińskim zaadaptowano dawny budynek garażowy na magazyn studyjny do celów edukacyjno-wystawienniczych z dostępnym dla osób niepełnosprawnych zapleczem socjalno-sanitarnym i parkingiem. Eksponowane tam są stroje ludowe, tkactwo, sztuka i sprzęt domowy. Powstał tu także ogród edukacyjno-sensoryczny wykorzystywany podczas różnego rodzaju warsztatów.

Zmodernizowano również Muzeum Nikifora w Krynicy-Zdroju, uwzględniając potrzeby osób z niepełnosprawnością, m.in. wybudowano podjazd dla wózków. Tu także są prowadzone zajęcia edukacyjne, przybliżające postać sławnego malarza.

Dworzec w miniaturze

Kolejny ogród sensoryczny został utworzony wokół Miejskiego Domu Kultury w Czechowicach-Dziedzicach. Nawiązuje on do historii miasta i jego tradycji przemysłowych. Są tu m.in. elementy małej architektury jak: wagony kolejowe, tory, budka dróżnika, rabaty z roślinami, urządzenia muzyczne, tablice informacyjne z tyflografikami. Można także posłuchać odgłosów ptaków, owadów i dotknąć faktury ścieżek. W ramach projektu wykonano dostępną stronę internetową oraz aplikację z audiodeskrypcją. Zmodernizowano także Czechowicką Izbę Regionalną.

W Zubrzycy uniwersalnie

O uniwersalnym projektowaniu pomyślano także w Muzeum – Orawski Park Etnograficzny w Zubrzycy Górnej. – W ramach projektu opracowaliśmy wystawę wstępną, którą można za darmo, jeszcze przed kupieniem biletu zobaczyć w pierwszej z naszych chałup. Dotyczy ona regionu Orawy. Można obejrzeć 15-minutowy film z opcją w Polskim Języku Migowym lub audiodeskrypcją w języku polskim i słowackim – mówi Leszek Janiszewski, kustosz tego pierwszego w powojennej Polsce muzeum na wolnym powietrzu i koordynator ds. dostępności.

– Przez całą wystawę stałą, którą stanowi 36 obiektów, są dostępne tyflografiki dotyczące rozkładu pomieszczeń i najciekawszych naszych eksponatów np. intarsjowanego stołu – wykonanego z różnych gatunków drewna, na którym przedstawiona jest scena z Księgi Rodzaju – czy oleodruku, czyli rodzaju drukowanego obrazka, który przedstawia żołnierza austriackiego. Oleodruki były kupowane przez byłych wojaków jako pamiątka z wojska, tam tylko wstawiało się zdjęcie twarzy. W kuźni mamy kowadło z 1836 roku z różnymi zdobieniami wytłaczanymi w metalu – opowiada Leszek Janiszewski.

Drugim elementem w skansenie w Zubrzycy wykonanym w ramach projektu jest ścieżka przyrodnicza, która ma 25 przystanków oznaczonych kamieniami z wyrytymi numerami, by można było przeczytać je także dotykiem. Na ścieżce przyrodniczej można poznać 60 gatunków roślin charakterystycznych dla regionu.

– Do ścieżki przygotowaliśmy questy (czyli zadania do wykonania – red.) oraz folder z elementami audiodeskrypcji. Osią naszego projektu było stworzenie aplikacji mobilnej, dzięki której można zwiedzać naszą wystawę stałą i ścieżkę przyrodniczą, a którą można pobrać bezpłatnie. Pozwala ona na zwiedzanie w PJM albo z audiodeskrypcją w języku polskim albo słowackim. Przygotowaliśmy sieć Wi-Fi oraz dziesięć ławek z poręczami, aby były uniwersalne i dostępne, ale i wygodne dla wszystkich – mówi Leszek Janiszewski.

Zaznacza, że w skansenie jest sporo barier architektonicznych, udało się go jednak częściowo udostępnić także dla osób na wózkach. –  Zależało nam, żeby nasz skansen nie był skansenem myślowym, ale żeby był oparty na projektowaniu uniwersalnym, dla wszystkich – podkreśla kustosz muzeum.

Udało się także przygotować 20 folderów do zwiedzania z myślą o osobach słabowidzących, foldery można wypożyczyć podczas zwiedzania.  

Szczegółowe informacje dotyczące projektu oraz zdjęcia poszczególnych obiektów muzealnych można znaleźć na stronie www.muzeaotwarte.pl.

Projekt „Muzea Otwarte” współfinansowany był ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

Agata Pisarska

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2021–2024 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 21-07-2021 11:48:25