Treść strony
Implementacja i uwarunkowania edukacji włączającej w szkołach wyższych w Polsce - Czesław Ślusarczyk
Wyniki badań w dziedzinie pedagogiki, rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz przemiany społeczno-ekonomiczne sprawiły, iż pod koniec XX wieku zrodziła się idea kształcenia osób niepełnosprawnych razem z pełnosprawnymi.
Początkowo idea ta była wdrażana w szkołach podstawowych i ponadpodstawowych w postaci kształcenia integracyjnego, a obecnie upowszechniana jest w formie edukacji włączającej. Nieco inaczej wygląda sytuacja, jeśli chodzi o kształcenie osób niepełnosprawnych na poziomie wyższym.
W szkołach wyższych nigdy nie był realizowany segregacyjny model nauczania, tzn. nie było w Polsce specjalnych szkół wyższych, kształcących wyłącznie osoby z niepełnosprawnością. Nieliczni z nich, którzy chcieli zdobyć wyższe wykształcenie, podejmowali studia w ogólnodostępnych uczelniach wyższych. Można więc powiedzieć, że w ten sposób zapoczątkowana została praktyczna realizacja idei edukacji włączającej. Działo się to, oczywiście, bez świadomości tego faktu, a zakres zjawiska był bardzo ograniczony zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym.
W tym miejscu wyjaśnić należy, że istotę idei edukacji włączającej stanowi dążenie do tworzenia możliwie najlepszych warunków kształcenia osób o szczególnych potrzebach edukacyjnych w szkołach ogólnodostępnych. Nie chodzi jednak wyłącznie o czysto formalną możliwość uczęszczania osób o specyficznych potrzebach edukacyjnych do szkół ogólnodostępnych, ale o rozmaite działania mające na celu wyrównanie szans edukacyjnych takich właśnie osób. Edukacja włączająca zwraca szczególną uwagę na usuwanie barier i tworzenie jak najlepszych warunków nauczania dla wszystkich, a zarazem zobowiązuje nauczycieli do niestosowania taryfy ulgowej wobec uczniów mających szczególne potrzeby edukacyjne.
Rozpatrując kwestie związane z implementacją idei edukacji włączającej w szkołach wyższych w Polsce, warto przyjrzeć się zarówno obecnemu stanowi owej implementacji, jak i różnym jej uwarunkowaniom. W szczególności chodzi o uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, prawne, techniczne oraz mentalne.
Do niedawna ani władze oświatowe, ani szkoły wyższe niewiele uwagi poświęcały warunkom studiowania osób niepełnosprawnych. Studenci z niepełnosprawnością nie otrzymywali w zasadzie żadnego wsparcia ze strony uczelni. Musieli sami poradzić sobie z wieloma trudnościami, jakie napotykali w trakcie nauki. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku sytuacja zaczęła się zmieniać. Pojawiły się pierwsze działania mające na celu wyrównanie szans edukacyjnych osób niepełnosprawnych kształcących się w uczelniach wyższych. Przykładami takich działań mogą być utworzenie na Uniwersytecie Warszawskim komputerowego Centrum Niewidomych i Niedowidzących oraz powołanie Centrum Kształcenia i Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w Wyższej Szkole Pedagogiczno-Rolniczej w Siedlcach.
Wieloletnia praktyka edukacyjna oraz wyniki prowadzonych badań w zakresie edukacji włączającej dowodzą, że w szkołach wyższych istnieją najbardziej sprzyjające warunki do implementacji idei kształcenia włączającego. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy są przemiany społeczne, które stają się coraz bardziej widoczne na polskich uczelniach. Uwidaczniają się różnice kulturowe, społeczne i językowe studentów. Zjawisko, o którym mowa, obejmuje także szerokie spektrum różnic w stanie zdrowia studentów oraz ich cech osobowościowych.
W szkołach wyższych coraz częściej można spotkać studentów z wielu krajów, osoby z różnymi niepełnosprawnościami, a także osoby mające rozmaite trudności edukacyjne spowodowane np. dysleksją, dysgrafią, dyskalkulią. Tacy studenci napotykają wiele barier i trudności zarówno w otaczającym środowisku, jak i w trakcie nauki. Konieczne jest więc likwidowanie owych barier oraz uwzględnienie w procesie nauczania potrzeb studentów o bardzo zróżnicowanych cechach.
W tej sytuacji ważne jest to, iż w wielu polskich uczelniach wyższych podjęto najróżniejsze działania mające na celu wspieranie studentów z niepełnosprawnościami. Powołano pełnomocników lub utworzono biura do spraw osób niepełnosprawnych, usunięto znaczną ilość barier architektonicznych w obiektach uczelnianych oraz podjęto wiele innych działań, których celem jest ułatwienie nauki studentom i doktorantom niepełnosprawnym. Przykładem może tu być utworzenie Akademickiej Biblioteki Cyfrowej, gromadzącej i udostępniającej niepełnosprawnym studentom wersje cyfrowe podręczników i innych materiałów edukacyjnych. Dla poprawy sytuacji osób z niepełnosprawnościami w zakresie edukacji wielkie znaczenie mają wprowadzane uregulowania prawne. Jeśli chodzi o upowszechnienie edukacji włączającej w szkołach wyższych, zasadnicze znaczenie ma ustawa „Prawo o szkolnictwie wyższym”. Zgodnie z nowelizacją tej ustawy, która miała miejsce w 2011 roku, uczelnie wyższe są zobowiązane do tworzenia warunków do studiowania i prowadzenia badań naukowych przez osoby niepełnosprawne. Art. 13 tej ustawy stanowi bowiem m.in.: „Art. 13. 1. Podstawowymi zadaniami uczelni, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3, są: (…) 9) stwarzanie osobom niepełnosprawnym warunków do pełnego udziału w procesie kształcenia i w badaniach naukowych”. Wynika stąd, że realizacja idei edukacji włączającej w szkołach wyższych w Polsce nie jest, jak jeszcze niedawno, jedynie przejawem dobrej woli poszczególnych uczelni, ale stała się ich obowiązkiem ustawowym.
Ważną rolę w zakresie zapewnienia osobom z niepełnosprawnością dostępu do edukacji, także do edukacji na poziomie wyższym, odgrywa Konwencja o Prawach Osób Niepełnosprawnych, która została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 13 grudnia 2006 roku. Polska ratyfikowała tę Konwencję w roku 2012. Artykuł 24. ust 5 Konwencji głosi: „5. Państwa Strony zapewnią, że osoby niepełnosprawne będą miały dostęp do powszechnego szkolnictwa wyższego, szkolenia zawodowego, kształcenia dorosłych i możliwości uczenia się przez całe życie, bez dyskryminacji i na zasadzie równości z innymi osobami”.
Warto podkreślić, iż wdrażaniu idei edukacji włączającej sprzyjają działania podejmowane przez organizacje pozarządowe zajmujące się problematyką osób z niepełnosprawnościami oraz przez różne ruchy antydyskryminacyjne. Działania takie przyczyniają się do zwiększenia świadomości społecznej dotyczącej potrzeby wyrównywania szans osób niepełnosprawnych w dziedzinie edukacji. Przykładem działań tego rodzaju może być cykl konferencji pt. „Pełno(s)prawny student”, które od wielu lat organizuje Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego w Krakowie. W konferencjach uczestniczą osoby zajmujące się na uczelniach organizowaniem wsparcia dla studentów niepełnosprawnych, a tematyka konferencji obejmuje całokształt problemów związanych z wyrównywaniem szans osób o szczególnych potrzebach edukacyjnych.
Dla wyrównania szans edukacyjnych osób niepełnosprawnych duże znaczenie mają działania w sferze ekonomicznej. Działania te mają różny charakter i obejmują zarówno indywidualne wsparcie dla studentów niepełnosprawnych (stypendia specjalne, pomoc materialna wypłacana ze środków PFRON w ramach realizacji modułu II programu „Aktywny Samorząd”), jak i wsparcie o charakterze ogólnym, np. nakłady na likwidację barier architektonicznych lub finansowanie językowych zajęć wyrównawczych dla studentów z dysfunkcją słuchu.
Działania wspierające edukację osób niepełnosprawnych na poziomie wyższym finansowane są z różnych źródeł. Są to m.in.: dotacja budżetowa przeznaczona na stwarzanie warunków do studiowania osób niepełnosprawnych, projekty wykorzystujące fundusze unijne, środki pozyskiwane od sponsorów.
Przedstawiona analiza uwarunkowań edukacji włączającej w szkołach wyższych w Polsce pozwala stwierdzić, iż w szkołach tych istnieją obecnie znaczne możliwości wdrożenia idei kształcenia włączającego. Fakt ten powinien skłaniać do podejmowania działań mających na celu implementację idei edukacji włączającej w jak najszerszym zakresie. W związku z tym niezbędne jest przede wszystkim zwiększanie świadomości dotyczącej konieczności wyrównywania szans edukacyjnych dla osób mających specjalne potrzeby edukacyjne.
W szczególności pamiętać trzeba, że uczestnikami procesu nauczania mogą być osoby z różnymi problemami – nie tylko niewidomi, słabowidzący, głusi czy niepełnosprawni ruchowo – ale także osoby z dysleksją, dyskalkulią lub dysgrafią, czyli osoby mające specyficzne potrzeby edukacyjne. Niezbędne jest zatem stosowanie takich metod i takich materiałów edukacyjnych, aby potrzeby te mogły być zaspokojone.
Na koniec warto zasygnalizować, iż w następnym artykule pt. „E-edukacja włączająca, czyli e-learning dla wszystkich” przedstawione będą konkretne wskazówki i sugestie dotyczące zastosowania idei edukacji włączającej w procesie e-nauczania.
Czesław Ślusarczyk, kierownik Działu Spraw Osób Niepełnosprawnych w SGH
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2016 - INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 17-05-2016 12:37:54
