Wszystko o rencie socjalnej - Krzysztof Wiśniewski

Jednym z przyznawanych świadczeń rentowych w polskim systemie wsparcia jest renta socjalna. Świadczenie to skierowane jest przede wszystkim do osób, które w świetle prawa urodziły się niezdolne do pracy lub gdy niemożność podjęcia zatrudnienia nastąpiła przed wejściem takiej osoby na rynek pracy. Niniejszy artykuł zawiera szczegółowe omówienie przepisów dotyczących tego świadczenia.

 

Odrobina historii

Poprzedniczką obowiązującej obecnie renty socjalnej była tzw. renta szkolna. Była to renta inwalidzka, przyznawana na podstawie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Zgodnie ze wspomnianą ustawą prawo do omawianej renty przysługiwało

– uczniom szkół ponadpodstawowych,

– studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej,

którzy stali się inwalidami I lub II grupy w czasie uczęszczania do szkoły lub odbywania studiów.

Świadczenie to przysługiwało w wysokości najniższej renty inwalidzkiej.

Wspominam o tym dlatego, iż osoby, które nabyły prawo do renty szkolnej, są rencistami w rozumieniu prawa i, mimo że omawiana ustawa przestała obowiązywać, zachowały prawo do tego świadczenia.

Prawo do renty szkolnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, czyli 6531,90 zł. W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia (3517,20 zł.), nie więcej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, jednak nie więcej niż 620,37 zł. Kwoty 70% i 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłasza co kwartał prezes ZUS w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”.

 

Zatem zawieszanie lub zmniejszanie tej renty odbywa się na takich samych zasadach jak w przypadku renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.

 

Komu przysługuje renta socjalna

Zasady i tryb przyznawania oraz wypłaty renty socjalnej reguluje ustawa z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz.U. z 2020 r. poz. 1300 ze zm.).

Prawo do omawianego świadczenia przysługuje:

1. osobom posiadającym obywatelstwo polskie zamieszkującym

i przebywającym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2. cudzoziemcom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie zezwolenia na pobyt stały, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, zezwolenia na pobyt czasowy lub

w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy albo ochrony uzupełniającej;

3. cudzoziemcom posiadającym kartę pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy”, z wyłączeniem obywateli państw trzecich, którzy uzyskali zezwolenie na pracę na terytorium państwa członkowskiego na okres nieprzekraczający

6 miesięcy, obywateli państw trzecich przyjętych w celu podjęcia studiów lub pracy sezonowej oraz obywateli państw trzecich, którzy mają prawo do wykonywania pracy na podstawie wizy;

4. mającym miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz członkom ich rodzin, posiadającym prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy

z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1. przed ukończeniem 18. roku życia,

2. w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej – przed ukończeniem 25. roku życia,

3. w trakcie kształcenia w szkole doktorskiej, studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osoba, która spełnia powyższe warunki, może otrzymać rentę socjalną na stałe, jeżeli jej całkowita niezdolność do pracy jest trwała i nie podlega żadnym ograniczeniom czasowym.

W sytuacji gdy niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych została przyznana na termin określony, wówczas otrzyma ona rentę socjalną okresową.

Renta socjalna wynosi 100% najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy określonej w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Od 1 marca 2020 r. kwota „socjalki” wynosi 1200 złotych brutto – 1025 złotych na rękę. Waloryzacja tego świadczenia odbywa się każdego pierwszego marca.

Renta socjalna jest opodatkowana i ubruttowiona, co oznacza, że potrąca się od niej składkę na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych. Warto przypomnieć, że do maja 2018 roku wysokość renty socjalnej wynosiła 84% najniższej renty z tytułu niezdolności do pracy.

 

Procedura otrzymania renty socjalnej

Postępowanie w sprawie przyznania renty socjalnej wszczyna się na podstawie wniosku

– osoby ubiegającej się o rentę socjalną lub przedstawiciela ustawowego tej osoby,

– innej osoby albo kierownika ośrodka pomocy społecznej, działających za zgodą wyżej wymienionych osób.

Wniosek ten należy kierować do jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych właściwej ze względu na miejsce zamieszkania lub pobytu osoby ubiegającej się o rentę socjalną.

Po wpłynięciu wspomnianego wniosku lekarz orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustala, czy osoba wnioskująca o rentę socjalną jest całkowicie niezdolna do pracy. Następnie lekarz orzecznik wydaje orzeczenie, które jest podstawą do przyznania i wypłacania świadczenia przez ZUS.

W przypadku decyzji odmownej można wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS za pośrednictwem organu, który odmówił prawa do renty socjalnej. Jeśli osoba ubiegająca się o świadczenie również w tej instancji nie uzyska pozytywnego rozstrzygnięcia, może odwołać się do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Powyższe postępowanie jest wolne od kosztów sądowych, dlatego warto z niego korzystać.

 

Kto nie dostanie renty

Renta socjalna nie przysługuje osobie będącej właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) nieruchomości rolnej w rozumieniu Kodeksu cywilnego o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 5 ha przeliczeniowych. Osobie będącej współwłaścicielem nieruchomości rolnej renta również nie przysługuje, jeśli jej udział przekracza 5 ha przeliczeniowych.

Warto dodać, że hektar przeliczeniowy jest to umowna jednostka kalkulacyjna powierzchni gruntu, która równa się jednemu hektarowi klasy gruntów przyjętej za podstawę do przeliczania powierzchni innych klas gruntów.

Innymi słowy za 1 hektar przeliczeniowy przyjęto 1 hektar gruntów klasy IV, biorąc za podstawę plon zbóż z 1 ha gleby IV klasy. W Polsce mamy 6 klas gleby. Termin hektara przeliczeniowego stosowany jest głównie do celów podatku rolnego.

Renta socjalna nie przysługuje również w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego. Osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności ma obowiązek poinformować organ wypłacający rentę socjalną o swojej sytuacji. Obowiązek ten dotyczy również dyrektorów zakładów karnych lub aresztów. Osobie tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, samotnie gospodarującej i nieposiadającej innego przychodu, a także niemającej prawa do renty rodzinnej, będącej właścicielem lokalu mieszkalnego, której przysługuje spółdzielcze prawo do lokalu lub która jest najemcą lokalu mieszkalnego wchodzącego w skład mieszkaniowego zasobu gminy, innych jednostek samorządu terytorialnego albo stanowiącego własność Skarbu Państwa lub państwowych osób prawnych, może być wypłacane 50% kwoty renty socjalnej. Aby tak się stało, wspomniana osoba musi pisemnie zobowiązać się, że z otrzymywanej kwoty będzie opłacać czynsz oraz inne koszty wynikające z posiadania lokalu mieszkalnego oraz, że w posiadanym mieszkaniu nie przebywają inne osoby.

Renta socjalna nie przysługuje także osobie uprawnionej do emerytury, uposażenia w stanie spoczynku, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty inwalidzkiej lub pobierającej świadczenie o charakterze rentowym z instytucji zagranicznych, renty strukturalnej, a także osobie uprawnionej do zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Wyjątkiem od reguły jest sytuacja, w której osoba uprawniona do renty socjalnej pobiera rentę rodzinną. W przypadku zbiegu uprawnień do wspomnianych świadczeń kwota renty socjalnej ulega takiemu obniżeniu, aby łączna kwota obu świadczeń nie przekraczała 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, czyli 2400 złotych brutto. Kwota obniżonej renty socjalnej nie może być niższa niż 10% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Jeśli kwota renty rodzinnej przekracza 200% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, renta socjalna nie będzie przysługiwała.

Osoba ubiegająca się o rentę socjalną, bądź pobierająca to świadczenie musi powiadomić organ emerytalno-rentowy o posiadaniu uprawnień do renty rodzinnej.

 

Zawieszenie renty socjalnej

Prawo do renty socjalnej zostaje zawieszone za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych. Obecnie jest to kwota 3517,20 złotych. Do końca 2011 roku wspomniany limit wynosił 30%.

Przychód taki osiąga się z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, czyli z tytułu pracy wykonywanej w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, pracy wykonywanej na podstawie umowy zlecenia i umowy agencyjnej oraz współpracy przy wykonywaniu jednej z tych umów.

Takim tytułem jest również wykonywania pracy w ramach umowy o świadczenie usług (innej niż umowa zlecenia lub agencyjna), do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu tej umowy, a także prowadzenie działalności pozarolniczej oraz współpracy przy jej wykonywaniu i wykonywanie pracy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych.

Inaczej wygląda sytuacja w przypadku umowy o dzieło. Jeżeli osoba pobierająca rentę socjalną zawarła umowę o dzieło z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy (zawartej z innym podmiotem) wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy, taka umowa podlega przepisom o zawieszeniu renty socjalnej. Pozostałe umowy o dzieło nie podlegają zaliczeniu do kwoty przychodów powodujących konieczność zawieszenia omawianego świadczenia.

Za przychód uważa się także kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, a także kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

Zawieszenie prawa do renty socjalnej następuje ponadto w razie osiągania innego przychodu, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu, między innymi z tytułu: umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy lub innych umów o podobnym charakterze.

Zatem na zawieszenie tego świadczenia wpływają także przychody osiągane z tytułu wykonywania umowy zlecenia przez uczniów szkół ponadpodstawowych i studentów, którzy nie ukończyli 26 roku życia oraz honoraria z tytułu działalności artystycznej lub twórczej, ponieważ podlegają one opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Zawieszenie renty socjalnej dotyczy również umów opodatkowanych na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Prawo do omawianego świadczenia ulega zawieszeniu w sytuacji osiągania przychodu za granicą z powyższych tytułów.

Jeżeli osoba uprawniona do renty socjalnej osiąga przychód uzasadniający zawieszenie renty socjalnej, musi powiadomić o tym fakcie organ wypłacający to świadczenie. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku zawiadomienia, że będziemy osiągać przychód wyższy niż 70% przeciętnego wynagrodzenia przez dłuższy czas, renta zostanie zawieszona. Po utracie takiego przychodu należy poinformować ZUS, że renta ponownie powinna być nam wypłacana i ZUS rozpocznie jej wypłatę.

Niektórzy renciści z obawy utracenia świadczenia nie informują organu rentowego o osiąganiu przychodów kwalifikujących do zawieszenia renty. Można powiedzieć, że w takich sytuacjach mamy do czynienia z przysłowiem: Co się odwlecze, to nie uciecze. Wcześniej czy później ZUS i tak każe zwrócić nienależnie pobrane świadczenie – jak oficjalnie określa się renty socjalne pobierane w okresie przekroczenia ustawowego limitu.

Organizacje pozarządowe nieustannie działają na rzecz zniesienia „pułapki rentowej”, czyli tych wszystkich obszernych przepisów dotyczących jej zawieszania. Miejmy nadzieję, że wkrótce nie będą one obowiązywały.

Krzysztof Wiśniewski

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 27-11-2020 19:00:23