Sztuka coraz bardziej dostępna dla osób niewidomych i słabowidzących. Muzeum

W literaturze przedmiotu istnieje wiele klasyfikacji wymiarów uczestnictwa w kulturze, które prowadzi do wzbogacenia doświadczeń poznawczych, uczuciowo-estetycznych, formułuje zainteresowania człowieka, jego postawy. Uczestnictwo w kulturze sprowadza się do recepcji oraz ekspresji kultury. Recepcję można zdefiniować jako aktywność człowieka polegającą na oglądaniu filmów lub obrazów, słuchaniu, czytaniu książek, udziale w koncertach muzycznych itp. Natomiast ekspresja, która może przejawiać się w różnych formach, np. w działalności społecznej, działaniu twórczym itp., zaspokaja potrzebę doznań estetycznych, bezpieczeństwa i komunikacji międzyludzkiej. Dla osób z niepełnoprawnością udział w kulturze ma szczególny charakter, ponieważ bardzo często zawiera w sobie silny element rewalidacyjny, czy poprzez twórczość własną – autorewalidacyjny. Z tego względu tak ważne jest, aby osoby niewidome i słabowidzące były aktywne jako odbiorcy i twórcy kultury.

Z roku na rok przybywa w Polsce inicjatyw czyniących kulturę dostępną dla wszystkich. Likwidacja barier architektonicznych oraz rozwiązania uwzględniające potrzeby oraz możliwości osób z niepełnosprawnością sensoryczną ułatwiają dostęp do sztuki osobom z niepełnosprawnością ruchową, a także niewidomym, słabowidzącym, głuchym i słabosłyszącym.

Choć nadal w większości muzeów, galerii i wystaw nie można dotykać eksponatów, i ma to swoje uzasadnienie, to jednak wystawiennicze miejsca sztuki bardzo często przygotowują alternatywne rozwiązania, umożliwiające odbiór sztuki przez osoby z niepełnosprawnością wzroku. Najczęściej stosowanymi udogodnieniami są: podpisy i opisy w brajlu, audiodeskrypcja i przewodniki audio po galerii, czy muzeum, jak również powiększone reprodukcje (zdjęcia) obrazów – dedykowane przede wszystkim osobom słabowidzącym, grafiki dotykowe, makiety, wypukłe plany, mapy itp.

Coraz więcej muzeów, ośrodków kultury oferuje osobom z dysfunkcją wzroku (indywidualnym lub grupom zorganizowanym) możliwość zwiedzania z muzealnikiem przygotowanym do pracy z osobami z niepełnosprawnością wzroku. Przeszkolony w technikach bycia przewodnikiem dla osoby niewidomej pracownik muzealny bezpiecznie i ze znawstwem wprowadza niewidomego gościa w świat sztuki. Opisy mają ogromne znaczenie, bo pozwalają osobom z niepełnosprawnością wzroku na poznawanie sztuki, kultury w ogóle, uczestniczenie w niej, jak również budowanie własnych odczuć i przeżyć estetycznych, mimo iż opartych na subiektywnym opisie i prezentacji dzieła. Rzeźby i trójwymiarowe przedmioty (lub ich kopie), w miarę możliwości, powinny być dotknięte. Opis słowny odgrywa ważną rolę w kierowaniu eksploracją dotykową. Wyglądu przedmiotu nie można poznać tylko przez dotknięcie. Widzący przewodnik powinien objaśnić występujący kontrast między wrażeniem dotykowym a doznaniem wzrokowym, przechodząc od ogółu do szczegółu (Mizera, Paplińska, Walkiewicz-Krutak, i inni, 2007).

Wiele placówek kulturalnych, centrów sztuki, otwartych na zwiedzających z niepełnosprawnością wzroku, zakłada, że przy zwiedzaniu grupowym, dla bezpieczeństwa i swobody przemieszczania się, osoby niewidome będą poruszały się z widzącym przewodnikiem. Mimo iż teoretycznie możliwe jest, aby osoba z niepełnosprawnością wzroku mogła zwiedzać wystawę samodzielnie, to najczęściej jest to utrudnione z wielu względów. Po pierwsze kłopot w samodzielnym poruszaniu się osób niewidomych po nieznanej galerii czy muzeum, wynika z nieznajomości budynku, rozkładu pomieszczeń i eksponatów. Osoba musiałaby najpierw nauczyć się dobrze tras, zanim rozpoczęłaby samodzielne poruszanie się po obiekcie. Po drugie brak lub niewystarczająca liczba oznaczeń dotykowych dla osób niewidomych (w tym ścieżek dotykowych, oznaczonych stanowisk do oglądania eksponatów, brak podpisów w brajlu, map i planów) czy brak, na przykład, nawigacji dźwiękowej wewnątrz budynku uniemożliwia osobie niewidomej orientację w nowym, nieznanym miejscu i bezpieczne, samodzielne w nim poruszanie. Odrębną, ale równie ważną kwestią jest brak lub niski poziom umiejętności samodzielnego poruszania się z białą laską czy psem przewodnikiem wśród osób z niepełnosprawnością wzroku.

Warto jednak podkreślić, że w Muzeum Narodowym we Wrocławiu „Polska Sztuka Współczesna” (prezentowana na poddaszu Muzeum Narodowego we Wrocławiu) jest jedyną w Polsce ekspozycją całkowicie przystosowaną do samodzielnego zwiedzania dla osób z dysfunkcją wzroku. Poruszając się zgodnie z wyznaczoną wypukłą żółtą linią, osoby niewidome i słabowidzące mogą samodzielnie zwiedzać galerię. Na trasie znajdują się stanowiska (oznaczone specjalną matą z wypukłymi punktami) zawierające grafiki dotykowe, opisy w brajlu oraz audiodeskrypcję i informację o trasie w audioprzewodniku. Istnieje także możliwość dotykowego oglądania (w rękawiczkach) oryginalnego eksponatu – rzeźby z brązu.

Nie ma gotowych rozwiązań i podpowiedzi, jak ustawiać eksponaty, aby żaden z nich nie został pominięty przez osobę z niepełnosprawnością wzroku. Ułatwieniem jest rozmieszczanie eksponatów na planie nieskomplikowanej figury geometrycznej, na przykład kwadratu. Wówczas można podprowadzić osobę do pierwszego eksponatu znajdującego się w rogu kwadratu i poinformować ją, że w linii prostej, czyli na boku kwadratu, znajdują się cztery eksponaty, po obejrzeniu czwartego należy skręcić w lewo i wówczas odnajdzie kolejne cztery i na kolejnych bokach kwadratu następne. W sytuacji kiedy osoba niewidoma zwiedza muzeum z pomocą przewodnika aranżacje tego typu nie mają większego znaczenia (Mizera, Paplińska, Walkiewicz-Krutak, i inni, 2007). Ścieżki dotykowe i odpowiednia aranżacja przestrzeni oraz udostępnienie informacji o eksponatach, na pewno w zdecydowany sposób ułatwi osobom z niepełnosprawnością wzroku dostęp do sztuki, ale także zachęci ich do samodzielnego zwiedzania.

Przygotowując opisy w brajlu, należy pamiętać, że jest to pismo dotykowe, a więc powinno znajdować się w zasięgu dłoni zwiedzającego. Istotne jest, aby ustalić jednolity sposób umieszczania etykiet w brajlu (zawsze w tym samym miejscu). O konwencji umieszczenia podpisów w brajlu, przyjętej przez muzeum, należy poinformować osobę zwiedzającą. Oto kilka propozycji umieszczania etykiet: etykieta z nazwiskiem autora i tytułem dzieła z lewej strony obrazu na wysokości krawędzi dolnej, albo z lewej strony na dolnej krawędzi ramy obrazu, na cokole przy lewej krawędzi. Najlepszym, sprawdzonym rozwiązaniem jest informacja wydrukowana w brajlu zamieszczona na stabilnej tablicy informacyjnej, stojącej zawsze po tej samej stronie eksponatu. Najwygodniejsze do czytania dotykowego są tablice w formie pulpitu (Paplińska, 2008).

Jednymi z najpopularniejszych rozwiązań udostępniania zbiorów muzealnych dla osób z niepełnosprawnością wzroku jest audiodeskrypcja i wypukłe grafiki.
Trzeci grudnia to Dzień Otwarty w Muzeach i Instytucjach Kultury dla Osób Niepełnosprawnych. W Polsce jest to już VIII edycja tej inicjatywy. W związku z tym wiele muzeów, galerii przygotowało udogodnienia dla osób z niepełnosprawnością wzroku. Są to rozwiązania czasowe lub będące w stałej ofercie instytucji. Poniżej przedstawiono tylko kilka wybranych propozycji instytucji kulturalnych.

• Muzeum Powstania Warszawskiego oferuje zwiedzanie z systemem audioprzewodników z udziałem przewodnika , który jest dostępny dla gości z niepełnosprawnością wzroku w każdą środę w godzinach otwarcia muzeum. Jak można przeczytać na stronie internetowej: „od początku istnienia muzeum budowało ekspozycję z myślą o interakcji ze zwiedzającymi (monument z odgłosem bijącego serca, motocykl, czy replika karabinu typu „sten”)”. Dla grup osób niewidomych i słabowidzących udostępniono kilkanaście oryginalnych zabytkowych przedmiotów dostępnych w Sali Małego Powstańca, m.in. hełm, granaty, naboje, blaszkę obozową itp. http://www.1944.pl
• Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN zaprasza na oprowadzania po wystawie stałej i wystawie czasowej „Wojciech Wilczyk: (nie)widzialne/ (in)visible” z audiodeskrypcją i tłumaczeniem na Polski Język Migowy oraz „Zoom na obiekt” – oprowadzanie poświęcone wybranym obiektom wystawy stałej Muzeum POLIN z audiodeskrypcją, wykorzystaniem judaików i tyflografik. http://www.polin.pl/
• Muzeum Budownictwa Ludowego – Park Etnograficzny w Olsztynku zaprasza na wystawę pt. „Dotknij kultury ludowej”, w chałupie ze wsi Chojnik w Parku Etnograficznym w Olsztynku wzbogaconą o audiodeskrypcję i katalog w wersji brajlowskiej. „Dotknij kultury ludowej” to projekt odtworzenia tradycyjnego wnętrza wiejskiej chałupy z terenów byłych ziem Prus Wschodnich z końca XIX i początku XX wieku oraz pokazanie zachodzących w nim zmian. Na wystawie będzie można zobaczyć i dotknąć ludowe meble, sprzęty gospodarstwa domowego oraz elementy wyposażenia wnętrz. Będą to w większości podobizny muzealiów znajdujących się w zbiorach naszego Muzeum, wykonane przez rzemieślników. Ekspozycja przeznaczona jest głównie dla osób z dysfunkcją wzroku oraz dla wszystkich tych, którzy niezadowoleni są z zakazu dotykania muzealnych. http://muzeumolsztynek.com.pl
• Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie organizuje zajęcia dla dzieci, młodzieży, osób dorosłych niewidomych i słabowidzących, w postaci cyklu 90-minutowych spotkań. Każde spotkanie składa się z dwóch części: rozmowy i warsztatów, których tematem jest bieżąca wystawa muzeum. Tematy poszczególnych spotkań w serii to: człowiek jako podmiot i przedmiot sztuki; artysta o sobie samym, czyli sztuka jako forma autorefleksji; sztuka jako narzędzie poznania drugiego człowieka. W warsztatach udogodnieniami dla osób z dysfunkcją wzroku są m.in.: audiodeskrypcja wybranych fotografii, możliwość dotykowego poznawania prac innych autorów. http://artmuseum.pl/pl

Organizacją, która od wielu lat angażuje się w działania zmierzające do udostępnienia sztuki osobom z niepełnosprawnościami jest Fundacja Kultury bez Barier, biorąca udział m.in w adaptacji Zamku Królewskiego, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Fryderyka Chopina, Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku, Fabryki Schindlera Oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, Muzeum Pałac Króla Jana III w Wilanowie oraz w Domu Spotkań z Historią.

Należy mieć nadzieję, że w niedługim czasie wszystkie instytucje kultury będą w pełni dostępne dla osób z niepełnosprawnościami. Motywacją do podejmowania działań w tym kierunku, niech będą słowa niewidomego uczestnika warsztatów teatralnych: „najważniejszy jest fakt, że na równi z osobami pełnosprawnymi możemy odbierać sztukę i zabierać głos w dyskusjach na jej temat” (Strachel, 2015).

 

Bibliografia

Mizera L., Paplińska M., Walkiewicz-Krutak M., i inni (2007), Pakiet edukacyjny projektu GALERIA PRZEZ DOTYK. Muzeum Regionalne w Stalowej Woli, Stalowa Wola;

Paplińska M. (2008), Dotknąć sztuki – człowiek niewidomy w muzeum. W: Dyskursy Pedagogiki Specjalnej – Człowiek (dziecko, młodzież, dorośli…) z niepełnosprawnością w systemie edukacji i rehabilitacji, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski, Olsztyn;

Strachel D. (2015), Udostępnianie sztuki dla osób z dysfunkcją wzroku lub słuchu w Teatrze Rozmaitości w Warszawie, APS, niepublikowana praca licencjacka.

Małgorzata Paplińska, tyflopedagog, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wiceprezes Fundacji „Cedunis”

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 30-12-2015 21:10:41