Świadczenie pielęgnacyjne i specjalny zasiłek opiekuńczy - Krzysztof Wiśniewski

W polskim systemie prawnym oprócz świadczeń skierowanych wyłącznie do osób z niepełnosprawnościami, które stały się niezdolne do pracy w trakcie zatrudnienia lub takimi się urodziły, znajdujemy finansowe formy wsparcia skierowane do tych, którzy codziennie sprawują opiekę nad takimi osobami. Opiekunowie osób z niepełnosprawnościami po spełnieniu odpowiednich warunków mogą otrzymać świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy.

Podstawa prawna do przyznania powyższych świadczeń znajduje się w ustawie z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2020 r. poz. 111, ze zm.) oraz w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 2017 roku w sprawie sposobu i trybu postępowania w sprawach o świadczenia rodzinne oraz zakresu informacji, jakie mają być zawarte we wniosku, zaświadczeniach i oświadczeniach o ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1466, ze zm.).

Tych z Państwa, którzy są zainteresowani skorzystaniem ze wspomnianych form wsparcia, zapraszam do lektury poniższego opracowania.

 

Świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje opiekunom osób z niepełnosprawnościami, którzy z powodu sprawowanej opieki zrezygnowali z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. W pierwszej kolejności należy się ono matce albo ojcu. Następnie opiekunowi faktycznemu dziecka, czyli osobie opiekującej się dzieckiem, jeżeli wystąpiła z wnioskiem do sądu rodzinnego o przysposobienie dziecka.

W dalszej kolejności prawo do omawianego świadczenia przysługuje osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną. Rodzinę zastępczą spokrewnioną mogą stworzyć małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.

Wreszcie pozostałym krewnym, na przykład: dziadkom, wnukom, rodzeństwu, czyli członkom rodziny, na których zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym spoczywa obowiązek alimentacyjny. Mogą oni ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne tylko w sytuacji, gdy rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności oraz gdy dzieci osoby uprawnionej są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Powyższe warunki muszą być spełnione łącznie. Warto podkreślić, iż dalsi krewni ubiegający się o świadczenie pielęgnacyjne nie mogą legitymować się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje wyżej wymienionym osobom, jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Uzależnienie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego od wieku powstania niepełnosprawności od początku budziło sprzeciw wśród opiekunów. Sprawa szybko znalazła swój finał przed Trybunałem Konstytucyjnym. Sąd Konstytucyjny w wyroku z 21 października 2014 roku w sprawie świadczeń pielęgnacyjnych (sygn. akt K 38/13), uznał takie rozwiązanie za sprzeczne z konstytucyjną zasadą równego traktowania. W uzasadnieniu do wyroku wskazano, iż zmiana stanu prawnego zgodnie z orzeczeniem Trybunału należy do ustawodawcy, który – biorąc pod uwagę skutki społeczne – powinien tego dokonać bez zbędnej zwłoki. Niestety, jak do tej pory żaden rząd nie wykonał wyroku.

W obecnej sytuacji opiekunowie dorosłych osób z niepełnosprawnościami, którym organy samorządowe odmawiają przyznania świadczenia pielęgnacyjnego ze względu na powstanie niepełnosprawności podopiecznego na przykład w wieku dorosłym, idą z tym do sądów. Sądy coraz częściej przyznają im rację, odmawiając uwzględnienia zakwestionowanej podstawy prawnej, a co za tym idzie, stwierdzają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

Są też gminy, które nie czekając na postępowanie przed sądem, realizują postanowienia wspomnianego wyroku, przyznają prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z pominięciem kryterium wieku osoby z niepełnosprawnością.

 

Kto nie otrzyma świadczenia pielęgnacyjnego

Osoba sprawująca opiekę nie otrzyma świadczenia, jeśli ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego.

Wsparcie nie będzie przysługiwało również w sytuacji, gdy osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek tej osoby legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż pięć dni w tygodniu.

Z decyzją odmowną należy liczyć się także, jeżeli na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury, na podopiecznego ustalono prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego albo prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Świadczenie nie zostanie przyznane, gdy na osobę wymagającą opieki jakiś inny opiekun ma prawo do zagranicznego świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

 

Wysokość świadczenia pielęgnacyjnego i zasady jego waloryzacji

Początkowo świadczenie pielęgnacyjne wynosiło 520 złotych. Następnie było podwyższane w zależności od dobrej woli rządu. Od 2016 roku kwota świadczenia podlega corocznej waloryzacji. Polega ona na zwiększeniu kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji. Wskaźnikiem tym jest procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę. Następnie otrzymaną kwotę zaokrągla się do pełnych złotych w górę. Od 1 stycznia 2021 roku zgodnie z komunikatem Ministra Rodziny i Polityki Społecznej kwota świadczenia pielęgnacyjnego wyniesie 1971 złotych.

 

Procedura uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego

Ustalenie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego oraz jego wypłata następuje na wniosek osoby uprawnionej. Wniosek składa się w urzędzie gminy lub miasta (lub ośrodku pomocy społecznej) właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy.

Do wniosku należy dołączyć:

1. Orzeczenie o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności dziecka.

2. Uwierzytelnioną kopię dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne.

3. Zaświadczenie placówki zapewniającej całodobową opiekę, w przypadku umieszczenia w niej dziecka, z podaniem liczby dni w tygodniu, w których korzysta z całodobowej opieki, albo oświadczenie o niekorzystaniu przez więcej niż pięć dni w tygodniu z całodobowej opieki nad dzieckiem umieszczonym w placówce zapewniającej całodobową opiekę.

Procedura odwoławcza w przypadku odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wygląda następująco. Jeśli decyzja organu gminnego będzie niesatysfakcjonująca, należy odwołać się do samorządowego kolegium odwoławczego. Jeśli ten organ nie przychyli się do wniosku osoby zainteresowanej, istnieje możliwość zaskarżenia decyzji do wojewódzkiego sądu administracyjnego.

Świadczenie pielęgnacyjne przyznaje się od miesiąca, w którym wpłynął wniosek wraz z wszystkimi wymaganymi dokumentami.

 

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Wprowadzając do ustawy o świadczeniach rodzinnych problematyczne kryterium wieku będące jednym z warunków przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, wprowadzono zasiłek dla osób, które opiekują się dorosłymi niepełnosprawnymi członkami swoich rodzin. Świadczenie to jest po pierwsze niższe od świadczenia pielęgnacyjnego, a ponadto jego uzyskanie uzależnione jest od dochodu, o czym będzie mowa w poniższej części opracowania.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. Są to krewni w linii prostej osoby wymagającej opieki, a więc jej rodzice, dziadkowie, dzieci, wnuki, oraz rodzeństwo. W pierwszej kolejności obowiązek ten obciąża bliższych krewnych przed dalszymi, na przykład rodziców przed dziadkami, a dzieci przed wnukami i rodzeństwem. Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje również opiekunowi faktycznemu dziecka.

Koniecznym warunkiem do otrzymania specjalnego zasiłku opiekuńczego jest niepodejmowanie lub rezygnacja wyżej wymienionych osób z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Omawiane świadczenie mogą uzyskać również rolnicy w przypadku zaprzestania prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz ich małżonkowie lub domownicy w przypadku zaprzestania prowadzenia gospodarstwa rolnego albo wykonywania przez te osoby pracy w gospodarstwie rolnym.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny wymagającego opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 764 złotych netto.

Gdy podopieczny wymagający opieki jest małoletni, do dochodu jego rodziny wlicza się dochód następujących członków rodziny:

– osoby wymagającej opieki,

– jej rodziców,

– małżonka rodzica osoby wymagającej opieki,

– osoby, z którą rodzic wymagającego opieki wychowuje wspólne dziecko,

– dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia pozostających na utrzymaniu wyżej wymienionych osób.

Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego (na przykład przysposobionego), dziecka pozostającego w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko, a także rodzica osoby wymagającej opieki zobowiązanej do alimentów na jej rzecz.

Natomiast, gdy wymagający opieki jest pełnoletni, do dochodu rodziny tej osoby wlicza się dochód następujących członków rodziny:

– osoby wymagającej opieki,

– jej małżonka,

– osoby, z którą wymagający opieki wychowuje wspólne dziecko,

– dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia pozostających na utrzymaniu wyżej wymienionych osób.

Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

W przypadku gdy prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się na osobę znajdującą się pod opieką opiekuna prawnego lub umieszczoną w rodzinie zastępczej spokrewnionej, uwzględnia się dochody obydwu rodzin: osoby sprawującej opiekę oraz tej wymagającej wsparcia.

Rodzinę zastępczą spokrewnioną mogą stworzyć małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, będący wstępnymi lub rodzeństwem dziecka, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.

Osoba sprawująca opiekę nie uzyska specjalnego zasiłku opiekuńczego, jeżeli: ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów, ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego i legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego.

Omawiane świadczenie nie zostanie przyznane, gdy osoba wymagająca opieki: została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż pięć dni w tygodniu, gdy na tę osobę inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury, lub inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką nad tą osobą, lub jest na nią ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub prawo do świadczenia pielęgnacyjnego.

 

Jak uzyskać specjalny zasiłek opiekuńczy

Ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego oraz wypłata tego świadczenia następuje na wniosek osoby uprawnionej. Dokumenty składa się w urzędzie gminy lub miasta (lub ośrodku pomocy społecznej) właściwym ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy. Niezbędne formularze dostępne są w siedzibach wyżej wymienionych organów.

Do wniosku należy dołączyć: orzeczenie o niepełnosprawności lub o znacznym stopniu niepełnosprawności, a także zaświadczenie placówki zapewniającej całodobową opiekę, w przypadku umieszczenia w niej dziecka, o liczbie dni w tygodniu, w których korzysta w niej z całodobowej opieki, albo oświadczenie o niekorzystaniu przez więcej niż pięć dni w tygodniu z całodobowej opieki nad dzieckiem umieszczonym w placówce zapewniającej całodobową opiekę. Oprócz wyżej wymienionych załączników należy dołączyć dokumenty stwierdzające wysokość dochodu rodziny.

W przypadku rolników ubiegających się o specjalny zasiłek opiekuńczy zaprzestanie prowadzenia gospodarstwa rolnego lub zaprzestanie wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym należy potwierdzić stosownym oświadczeniem złożonym pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”. Klauzula ta zastępuje pouczenie organu przyznającego świadczenie o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Procedura odwoławcza w razie odmowy przyznania omawianego świadczenia wygląda identycznie jak w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego.

Specjalny zasiłek opiekuńczy jest przyznawany od miesiąca, w którym wpłynął kompletny wniosek.

W przeciwieństwie do świadczenia pielęgnacyjnego waloryzacji specjalnego zasiłku opiekuńczego nie przeprowadza się co roku. Decyzję o ewentualnym podwyższeniu świadczenia dokonuje Rada Ministrów i jak do tej pory uczyniła to tylko raz. Od listopada 2018 roku specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje w kwocie 620 zł miesięcznie.

Jeśli porównacie Państwo kwoty specjalnego zasiłku opiekuńczego z wysokością świadczenia pielęgnacyjnego, a także różnice w warunkach uzyskania obu świadczeń opiekuńczych nietrudno zrozumieć dążenie do wprowadzenia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego kwestionującego wprowadzenie kryterium wieku w przepisach o świadczeniu pielęgnacyjnym.

Nie tylko moim zdaniem, niezależnie od tego, czy opieka jest sprawowana nad niepełnosprawnym dzieckiem czy dorosłym, świadczenie dla opiekuna powinno być tej samej wysokości.

Krzysztof Wiśniewski

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 02-12-2020 13:21:57