Oddech dla opiekunów - Krzysztof Wiśniewski

Opieka wytchnieniowa jest jednym z narzędzi wsparcia skierowanych do opiekunów osób z niepełnosprawnościami. W krajach Europy Zachodniej została ona upowszechniona dość dawno i spotyka się z dużym zainteresowaniem. W Polsce termin ten po raz pierwszy pojawił się jako jeden z punktów programu „Za życiem”, wprowadzonego przez rząd Beaty Szydło na przełomie lat 2016–2017. Poniższe opracowanie poświęcam omówieniu tego programu, mając na uwadze, iż osoby z dysfunkcją wzroku także sprawują czasem opiekę nad niepełnosprawnymi członkami swoich rodzin.

Co to jest opieka wytchnieniowa?

Podstawą prawną programu jest art. 7 ust. 5 ustawy z dnia 23 października 2018 roku o Funduszu Solidarnościowym (Dz. U. z 2018 r. poz. 2192, ze zm.).

Opieka wytchnieniowa to forma wsparcia dla opiekunów osób niepełnosprawnych. Polega ona na zapewnieniu opieki osobie z orzeczoną niepełnosprawnością w sytuacji, gdy jej opiekun, z uwagi na jakieś zdarzenie losowe, konieczność wypoczynku czy załatwienia swoich codziennych spraw, nie może tej opieki sprawować samodzielnie. Chodzi o to, aby odciążyć członków rodzin poprzez wsparcie ich w codziennych obowiązkach lub zapewnienie czasowego zastępstwa. Dzięki takiej pomocy osoby zaangażowane na co dzień w sprawowanie opieki dysponować będą czasem dla siebie, który będą mogły przeznaczyć na odpoczynek i regenerację. Usługa opieki wytchnieniowej może służyć również okresowemu zabezpieczeniu potrzeb osoby niepełnosprawnej w sytuacji, gdy opiekunowie z różnych powodów nie będą mogli wykonywać swoich obowiązków.

 

Według danych z Elektronicznego Systemu Monitoringu Orzekania o Niepełnosprawności prowadzonego przez Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej ponad milion osób w naszym kraju wymaga całodobowej opieki. To m.in. osoby z niepełnosprawnością intelektualną, psychiczną czy obłożnie chore. Nie da się ukryć, że najczęściej mogą liczyć przede wszystkim na pomoc rodziny.

 

Codzienna opieka nad osobą obłożnie chorą, czy z takim rodzajem niepełnosprawności, który wymaga pomocy w czynnościach samoobsługowych, to wielkie wyzwanie. Opiekunowie muszą podporządkować swój rozkład zajęć wykonywaniu czynności związanych z opieką i pomocą, co najczęściej oznacza życie w warunkach ciągłego obciążenia zarówno fizycznego, jak i psychicznego. Często rezygnują z udziału w życiu społecznym, zawodowym, zaniedbują własne zdrowie, ograniczają indywidualne aspiracje i potrzeby do minimum. Do niedawna opiekunowie osób z niepełnosprawnościami byli pozbawieni jakiejkolwiek pomocy ze strony państwa. Następnie pojawiły się świadczenia pieniężne, które wciąż mogą pobierać, takie jak świadczenie pielęgnacyjne czy specjalny zasiłek opiekuńczy. Wprawdzie nieliczne samorządy oferowały – we własnym zakresie – wsparcie na zasadzie opieki wytchnieniowej, jednak wciąż brakowało rozwiązań systemowych pozwalających opiekunowi choć na chwilę odejść od łóżka osoby wymagającej opieki.

 

Na czym polega opieka wytchnieniowa?

Jak już wspomniałem, ta forma wsparcia ma za zadanie wspomóc rodziny osób wymagających stałej opieki. W praktyce polega to na tym, że wyznaczone przez powiaty i gminy placówki, bądź wskazane przez powyższe jednostki samorządowe organizacje pozarządowe, mogą czasowo przejąć opiekę nad chorym w formie usług opiekuńczych i usług specjalistycznych.

Początkowo zapisy programu pozostawały na papierze, ze względu na brak środków finansowych na jego realizację oraz zbyt skomplikowaną procedurę kwalifikowania do programu. Od roku 2019 sytuacja zaczęła się zmieniać, głównie dzięki środkom z solidarnościowego funduszu wsparcia osób niepełnosprawnych. Obecnie budżet programu wynosi 80 milionów złotych.

 

Kto może skorzystać ze wsparcia?

Adresatami programu są członkowie rodzin lub opiekunowie sprawujący bezpośrednią opiekę nad: dziećmi z orzeczeniem o niepełnosprawności lub osobami ze znacznym stopniem niepełnosprawności albo orzeczeniami równoważnymi.

Opieka wytchnieniowa realizowana jest w trzech formach.

• Pierwsza z nich obejmuje świadczenie usługi w ramach pobytu dziennego. Może być ona realizowana w miejscu zamieszkania osoby niepełnosprawnej, w ośrodku wsparcia prowadzonym przez gminę lub powiat, a także w innym miejscu wskazanym przez uczestnika programu lub jego opiekuna prawnego. Takie miejsce musi otrzymać pozytywną opinię gminy bądź powiatu realizującego program.
• Drugą formą realizacji programu jest świadczenie usługi opieki wytchnieniowej przez całą dobę. Jest ona realizowana w ośrodku wsparcia, który prowadzi gmina lub powiat, w placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym wpisanej do rejestru prowadzonego przez wojewodę, bądź w innym miejscu wskazanym przez osobę wymagającą opieki lub jej opiekuna, które zostanie zaakceptowane przez realizatora programu.
• Trzecim sposobem świadczenia usługi opieki wytchnieniowej jest zapewnienie członkom rodziny lub opiekunom możliwości skorzystania ze specjalistycznego poradnictwa, na przykład psychologicznego lub terapeutycznego oraz wsparcia w zakresie nauki, między innymi pielęgnacji, rehabilitacji i dietetyki.

 

Ile godzin opieki wytchnieniowej może otrzymać opiekun?

Warto podkreślić, iż na każdą z opisanych form realizacji programu przewidziano osobny limit wsparcia. W ramach pobytu dziennego jest to 240 godzin opieki wytchnieniowej w ciągu roku. W przypadku korzystania z usługi świadczonej w ramach pobytu całodobowego opiekunowi przysługuje 14 dni rocznie. W sytuacji zaistnienia nagłych okoliczności, takich jak pobyt w szpitalu członka rodziny lub opiekuna prawnego (uczestnika programu) spowodowany zakażaniem koronawirusem, istnieje możliwość przyznania dodatkowego limitu w ramach pobytu całodobowego, w wymiarze kolejnych 14 dni. W tym celu konieczne jest przedstawienie zaświadczenia lekarskiego o hospitalizacji.

Z kolei opiekunowi, który zamierza skorzystać ze specjalistycznego poradnictwa oraz wsparcia w zakresie nauki w ramach programu będzie przysługiwało 20 godzin. Po przekroczeniu powyższego limitu powiat lub gmina może przyznać kolejne godziny usług opieki wytchnieniowej w ramach środków własnych.

Warto przypomnieć, że przed rokiem 2020 było to łącznie 240 godzin na opiekę świadczoną w ramach pobytu dziennego, całodobowego oraz specjalistycznego poradnictwa i wsparcia w zakresie nauki, na przykład pielęgnacji czy dietetyki.

 

Jak zostać uczestnikiem programu?

Gmina lub powiat kwalifikuje do przyznania usługi opieki wytchnieniowej na podstawie karty zgłoszenia do programu „Opieka wytchnieniowa”. W sytuacji nagłej, losowej czy interwencyjnej wsparcie może być przyznane bez karty zgłoszenia, jednak dokument ten powinien zostać uzupełniony w ciągu 3 dni od wystąpienia nieprzewidzianych okoliczności.

Na szczęście karta zgłoszenia do programu nie jest wielostronicową ankietą i zawiera tylko kilka punktów.

– W pierwszym z nich należy wpisać dane osoby niepełnosprawnej: imię i nazwisko, datę urodzenia, adres zamieszkania, telefon, e-mail oraz informacje na temat ograniczeń osoby niepełnosprawnej w zakresie komunikowania lub poruszania się.

– W drugim punkcie należy podać dane opiekuna prawnego osoby niepełnosprawnej (jeśli wniosek dotyczy dziecka z niepełnosprawnością lub osoby ubezwłasnowolnionej).

– Następnie należy wskazać preferowaną formę oraz wymiar i miejsce świadczenia usług opieki wytchnieniowej. Teraz tylko podpis, i wypełnione zgłoszenie można przekazać do odpowiedniej komórki gminnej realizującej program.

Jednostka samorządu terytorialnego może otrzymać wsparcie finansowe w wysokości do 100 procent kosztów realizacji usługi opieki wytchnieniowej. Istotną kwestią jest, iż uczestnik programu, któremu przyznano pomoc w postaci usługi opieki wytchnieniowej, nie ponosi odpłatności za tę usługę.

 

Zniesienie obowiązującego od 1 października 2019 roku kryterium dochodowego (1285 złotych), które określono w art. 8  ustawy z 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2020 r. poz. 1876), to największa rewolucja obecnej edycji programu. Jest to nie tylko poszerzenie grupy odbiorców, ale i ułatwienie dla gmin, które zostaną zwolnione z mozolnej procedury gromadzenia i weryfikowania dokumentów potwierdzających sytuację dochodową opiekunów. Odbiurokratyzowana została także procedura przyznawania opieki: samorządy nie mają już obowiązku wydawania przez jednostki samorządu terytorialnego decyzji administracyjnych – do pierwszego wsparcia kwalifikuje jedynie wypełniona przez opiekuna karta zgłoszenia.

 

Niektórzy opiekunowie pobierający świadczenia finansowe z tytułu opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny, jak na przykład świadczenie pielęgnacyjne, obawiają się, że zgłoszenie do omawianego programu pozbawi ich tego wsparcia. Są to obawy nieuzasadnione. Niezależnie od tego, w jakiej formie opiekun skorzysta z opieki wytchnieniowej, wypłata zasiłków nie zostanie wstrzymana, jak również nie należy obawiać się ewentualnych potrąceń z tytułu uczestnictwa w programie.

 

Co powinny zrobić samorządy zainteresowane programem?

Nabór wniosków przeprowadzany jest na podstawie art. 13 ustawy o funduszu solidarnościowym. Gminy i powiaty zainteresowane realizacją programu składają stosowne wnioski do właściwego wojewody. Następnie wojewoda przekazuje Ministrowi Rodziny i Polityki Społecznej zbiorcze zgłoszenie na środki finansowe z programu wraz z listą rekomendowanych wniosków. Resort Rodziny weryfikuje i zatwierdza listę wniosków przekazanych przez wojewodów. Gmina otrzyma pieniądze na realizację programu w przypadku, gdy realizuje usługę opieki wytchnieniowej samodzielnie, czyli przez pracowników ośrodka pomocy społecznej, urzędu gminy/powiatu lub gminnych/powiatowych jednostek organizacyjnych, zleca realizację usługi opieki wytchnieniowej określonym podmiotom i organizacjom pozarządowym lub gdy kupuje usługi opieki wytchnieniowej od podmiotów sektora prywatnego.

 

Obecna edycja realizowana jest do 31. 12. 2021. W ciągu roku zostanie ogłoszony nabór wniosków na rok 2022, tak aby zapewnić ciągłość realizacji programu.

Niewątpliwie dzięki uruchomieniu i kontynuacji omawianego programu zwiększył się zakres i zasięg realizacji usług opieki wytchnieniowej. Jak już pisałem wcześniej, do tej pory tylko nieliczne organizacje pozarządowe oraz jednostki samorządu terytorialnego oferowały pomoc członkom rodzin, opiekunom osób z niepełnosprawnością.

 

Trzeba pamiętać, że zapotrzebowanie na tego rodzaju wsparcie jest bardzo duże, dlatego należy motywować samorządy, mając na uwadze, iż wciąż nie brakuje miejsc, do których program ten jeszcze nie dotarł. Należy również zwiększać budżet na ten cel, tak aby opieka wytchnieniowa pozwoliła opiekunom naprawdę porządnie odetchnąć.

 

Krzysztof Wiśniewski

 

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 12-02-2021 20:24:31