Indywidualizacja w nauczaniu uczniów niewidomych i słabowidzących

Indywidualne podejście do potrzeb rozwojowych i edukacyjnych każdego ucznia na wszystkich etapach edukacji jest jednym z fundamentalnych warunków zapewnienia szans na wszechstronny i harmonijny rozwój każdego z nich. Jak podkreśla Jolanta Rafał-Łuniewska, „istotą indywidualizacji w nauczaniu jest rozpoznanie potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia, uwzględnienie jego możliwości oraz stworzenie mu odpowiednich warunków do osiągania wyznaczanych celów w jego edukacji” (www.ore.edu.pl, 26.08.2015).

Warto zwrócić uwagę, że występowanie różnic indywidualnych między poszczególnymi uczniami jest zjawiskiem pedagogicznie normalnym. Jednak dopiero w ciągu ostatnich lat zmieniło się podejście nauczycieli i pedagogów do różnorodności uczniów w zespole klasowym. Mimo iż występowanie różnic pomiędzy dziećmi w klasie nigdy nie było czymś niezwykłym, to dopiero idea indywidualizacji w nauczaniu przyczyniła się do tego, że różnorodność przestała być postrzegana jako problem, a stała się cenną wartością, której głównym walorem jest wzbogacanie i rozwój zespołu klasowego. Warto zaznaczyć, że w 2010 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej uznało indywidualizację w nauczaniu za priorytet, a idea ta znalazła odzwierciedlenie we wprowadzanych zmianach prawnych, dotyczących edukacji ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (Rafał-Łuniewska, www.ore.edu.pl, 26.08.2015). Zgodnie z definicją Ministerstwa Edukacji Narodowej „pod pojęciem ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi trzeba rozumieć zarówno dzieci, które posiadają orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego, jak i te, które mają trudności w realizacji standardów wymagań programowych, wynikających ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczo-percepcyjnego (niższe niż przeciętne możliwości intelektualne, a także dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia), zdrowotnego (dzieci przewlekle chore) oraz ograniczeń środowiskowych (dzieci emigrantów, dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo). Takie rozumienie specjalnych potrzeb edukacyjnych ma na celu wdrożenie i urzeczywistnienie idei wyrównywania szans edukacyjnych wszystkich uczniów” (MEN, 2010, s. 8)¹. W myśl obowiązujących przepisów indywidualizacją obejmuje się przede wszystkim uczniów, u których rozpoznano lub zdiagnozowano specjalne potrzeby edukacyjne.

Aby indywidualizacja miała sens i spełniała swoją funkcję konieczne jest poznanie ucznia, jego rzeczywistych potrzeb, możliwości, sposobów uczenia się, zależnych od wielu czynników, w tym dyspozycji psychofizycznych, dyspozycji emocjonalnych, aspiracji, wpływu środowiska (domu rodzinnego, grupy rówieśniczej itp.). Uzyskanie informacji o uczniu, jego mocnych i słabych stronach, ograniczeniach oraz możliwościach powinno odbywać się wielotorowo w oparciu o:

• dostępną dokumentację: medyczną, orzeczenia i opinie wydawane przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne lub inne placówki specjalistyczne;
• diagnozę dokonaną na podstawie: obserwacji ucznia, wywiadów z rodzicami, poprzednimi nauczycielami/pedagogami dziecka (ze szkoły, przedszkola);
• specjalistyczną diagnozę funkcjonalną dokonaną przez tyflopedagoga, terapeutę widzenia itp. obejmującą w przypadku osób niewidomych umiejętność orientacji przestrzennej i samodzielnego poruszania się oraz czytania i pisania brajlem, czytania grafiki dotykowej itp. Diagnoza uczniów słabowidzących powinna zawierać między innymi poziom widzenia funkcjonalnego i umiejętność korzystania z przydatnych, wspomagających widzenie pomocy optycznych, nieoptycznych i elektronicznych itp.;
• analizę osiągnięć i ocen ucznia oraz wszelkich jego wytworów.

Uczeń z niepełnosprawnością ma takie same prawa i obowiązki jak jego pełnosprawny rówieśnik. Aby każdy uczeń miał zagwarantowane równe szanse edukacyjne, muszą być zapewnione podstawowe warunki organizacji procesu dydaktycznego, a zatem indywidualizacja w nauczaniu uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi ma sens wtedy, gdy myśląc o potrzebach i możliwościach ucznia, nauczyciel tak dobiera metody i formy pracy, że zapewnienia mu jak najlepsze warunki edukacyjne.

Dla uczniów niewidomych i słabowidzących, zwłaszcza tych ostatnich, bardzo ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków zewnętrznych. Właściwy wybór i przygotowanie miejsca w klasie – blisko tablicy, z możliwością podchodzenia do niej w każdej chwili, gdy uczeń potrzebuje się czemuś przyjrzeć lub przeczytać, a często z dala od okna, które standardowo powinno być wyposażone w rolety, jeśli dziecko ma światłowstręt.

Aby uczeń niewidomy mógł w pełni uczestniczyć w lekcji, powinien mieć możliwość, tak często jak tylko się da, poznawania zjawisk, przedmiotów wszystkimi dostępnymi zmysłami, a sam proces poznawania winien być wsparty komentarzem nauczyciela. Z tego względu istotna jest dobra komunikacja w klasie, w tym precyzyjny sposób udzielania informacji i instrukcji przez nauczyciela, tak aby był w pełni zrozumiały dla uczniów z niepełnosprawnością wzrokową. Bardzo ważne są również wszelkie dodatkowe komentarze nauczyciela i widzących uczniów dotyczące sytuacji i zdarzeń, które mogą być niezauważone przez osoby z niepełnosprawnością wzroku.

Konieczne jest, aby testy i wszelkie materiały dostosowane były do percepcyjnych możliwości uczniów z dysfunkcją wzroku nie tylko pod względem formy, ale często również po względem treści. Zadania typu: połącz w pary, otocz kółkiem, wpisz w luki wyrazowe są niedostępne dla uczniów niewidomych, dlatego powinny być zastąpione alternatywnym sposobem udzielenia odpowiedzi. Dokonując adaptacji brajlowskiej, należy mieć na uwadze specyfikę pisma Braille’a i procesu czytania dotykowego, a dla uczniów słabowidzących następstwa wynikające z danego schorzenia wzroku. Każdy uczeń ze znacznie osłabionym widzeniem wymaga indywidualnego dobrania odpowiedniej wielkości czcionki, kontrastu, najlepszych dla jego możliwości percepcyjnych. Aby materiały dydaktyczne mogły być przez ucznia wykorzystane, muszą być dla niego dostępne w najdogodniejszej formie. Częstym błędem nauczycieli jest niedocenianie nowych technologii w edukacji uczniów z niepełnosprawnością wzroku. Uczniowie korzystający z dobrze dobranych do ich potrzeb technologii asystujących potrafią komunikować się, pozyskiwać informacje, przygotowywać prace domowe na poziomie nie odbiegającym od widzących rówieśników. Technologie sprawiły, że komunikacja osób widzących i niewidomych jest dziś dużo szybsza i łatwiejsza, jak również bardzo często nie wymusza konieczności znajomości brajla przez nauczycieli.

„Uwzględniając potrzebę dostosowania egzaminu kompetencyjnego dla uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych Centralna Komisja Egzaminacyjna przyjęła zobowiązanie, aby zapewnić uczniowi, który nie widzi lub widzi w ograniczonym zakresie, osiągnięcie możliwie najwszechstronniejszego rozwoju. Zakres umiejętności i wiadomości objętych egzaminem dla uczniów niewidomych i słabowidzących, realizujących „Podstawę programową”, określają standardy wymagań egzaminacyjnych. Członkowie podzespołu ds. uczniów z uszkodzonym wzrokiem, formułując zalecenia, zgodzili się z zachowaniem tych samych standardów wymagań egzaminacyjnych, co dla uczniów szkół ogólnodostępnych Reverse Phone Lookup , z wyłączeniem elementów typowo wzrokowych, np. analizy dzieł malarskich, opisywania sytuacji przedstawionej na rysunku lub odczytywania informacji ukazanych w formie rysunku czy fotografii. Uznali przy tym, że dopiero zapewnienie określonych warunków organizacyjnych i dostosowanie arkuszy egzaminacyjnych umożliwi wyrównanie szans edukacyjnych. Zadania oparte o elementy wizualne należy zastąpić alternatywnymi o tym samym stopniu trudności i tak samo punktowanymi i powinny być przygotowane przy udziale specjalistów ds. kształcenia uczniów niewidomych i słabowidzących” (Paplińska, 2008, s. 138).

Uczniom z dysfunkcją wzroku przysługuje dodatkowy czas na egzaminach państwowych. Ta sama zasada powinna być również stosowana przez nauczyciela na wszystkich sprawdzianach przeprowadzanych w szkole. Obecność tyflopedagoga, możliwość korzystania z dodatkowych urządzeń technicznych typu maszyna do pisania pismem Braille’a lub dostosowany komputer oraz pisanie egzaminu w oddzielnej sali – to obowiązujące standardy określające zasady organizowania i przeprowadzania egzaminów.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że nauczyciel, który rozpoczyna pracę z dzieckiem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, a nie jest specjalistą w tym obszarze, powinien zdobyć wiedzę oraz przejść szkolenie metodyczne. Aby móc pracować z dzieckiem niewidomym czy słabowidzącym trzeba znać i rozumieć problemy i trudności wynikające z braku, bądź znacznego uszkodzenia wzroku. Intuicja pedagogiczna nie zawsze podpowiada rozwiązania poprawne metodycznie i nie może być bazą działań wspierających ucznia z niepełnosprawnością wzroku.

 

Przypisy

¹Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna. Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Przewodnik. MEN, Warszawa, 2010

 

Bibliografia

1. Edukacja skuteczna, przyjazna i nowoczesna. Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi? Przewodnik. MEN, Warszawa, 2010.
2. Paplińska M., (2008). Dziecko z niepełnosprawnością wzrokową na progu szkoły – przygotowania, możliwości i realne wsparcie. W: Gorajewska D. (red.) Wspomaganie dziecka z niepełnosprawnością w rodzinie i szkole. Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji, Warszawa, s. 132-141.
3. Rafał-Łuniewska J. Indywidualizacja nauczania a edukacja wczesnoszkolna, www.ore.edu.pl, 26.08.2015).
4. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz. U. z 2010 r. Nr 228, poz. 1487).

Małgorzata Paplińska, tyflopedagog, adiunkt w Zakładzie Tyflopedagogiki Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, wiceprezes Fundacji „Cedunis”

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu TYFLOSERWIS - INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 19-11-2015 15:10:17