Zapewnienie dostępności obowiązkiem podmiotu publicznego - Katarzyna Heba

20 września 2019 r. weszła w życie długo oczekiwana ustawa o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. To pierwszy akt prawny napisany w duchu Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych. Co nam gwarantuje? Jakie zmiany przyniesie?

 

Do kogo jest adresowany i jakie instytucje podlegają rygorowi ustawy?

Ustawa nakłada na podmioty publiczne obowiązek zapewnienia dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami. Terminem takim określa się osobę, która ze względu na swoje cechy zewnętrzne lub wewnętrzne, albo ze względu na okoliczności, w których się znajduje, musi podjąć dodatkowe działania lub zastosować dodatkowe środki w celu przezwyciężenia bariery, aby uczestniczyć w różnych sferach życia na równi z innymi osobami.

Beneficjentami ustawy nie są zgodnie z przytoczoną wyżej definicją wyłącznie osoby z niepełnosprawnościami, ale także osoby starsze czy inne, mające czasowo naruszoną sprawność w zakresie mobilności lub percepcji. Zaliczyć do nich można m.in. matki z wózkami dziecięcymi czy osoby z ciężkimi bagażami. Katalog tych osób nie jest zamknięty, co stanowi nowatorskie rozwiązanie legislacyjne, podobnie jak po raz pierwszy użyta w ustawie definicja bariery. Oznacza ona przeszkodę lub ograniczenie architektoniczne, cyfrowe lub informacyjno-komunikacyjne, które uniemożliwia lub utrudnia osobom ze szczególnymi potrzebami udział w życiu społecznym na zasadzie równości z innymi ludźmi. Mimo tak szerokiej definicji bariery, z całą mocą należy podkreślić, iż ustawa określa środki znoszące lub niwelujące bariery wyłącznie w odniesieniu do jednostek sektora finansów publicznych i podmiotów finansowanych ze środków publicznych. Podmiotami publicznymi są m.in. organy władzy publicznej w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały.

Bariery w dostępie do wyżej wskazanych instytucji realizujących usługi dla społeczeństwa powinny być stopniowo usuwane za pomocą uniwersalnego projektowania i racjonalnych usprawnień.

Pojęcie uniwersalnego projektowania po raz pierwszy pojawiło się w ratyfikowanej przez Polskę Konwencji ONZ o Prawach Osób Niepełnosprawnych i oznacza „projektowanie produktów, środowiska, programów i usług w taki sposób, by były użyteczne dla wszystkich, w możliwie największym stopniu, bez potrzeby adaptacji lub specjalistycznego projektowania. Uniwersalne projektowanie nie wyklucza pomocy technicznych dla szczególnych grup osób niepełnosprawnych, jeżeli jest to potrzebne”.

Jak zapewnić dostępność, by nie narazić się na nieprzestrzeganie ustawy?

Kolejną nową definicją, jaka pojawia się w ustawie o zapewnianiu dostępności, jest właśnie dostępność, która jest rozumiana w kontekście architektonicznym, cyfrowym oraz informacyjno-komunikacyjnym. Pojęcie rozumiane jako wynik, efekt zastosowania uniwersalnego projektowania albo racjonalnych usprawnień, aby za ich przyczyną uniknąć barier lub je zlikwidować. W ujęciu konwencyjnym oraz omawianej regulacji dostępność pojawia się w kontekście prawa dostępu osób ze szczególnymi potrzebami i powinna być zapewniona dzięki spełnieniu minimalnych wymagań gwarantujących dostępność podmiotu publicznego (określonych w art. 6). Ich spełnienie ma zapewnić osobom ze szczególnymi potrzebami możliwość dostępu do podmiotów publicznych w sposób możliwie samodzielny i niezależny od pomocy innych osób. Dostępność dotyczy wymiaru architektonicznego w budynkach, przyjaznych stron internetowych i aplikacji mobilnych (w zakresie dostępności cyfrowej ustawa odsyła do przepisów ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych – Dz. U. poz. 48) i będzie przedmiotem niniejszego artykułu oraz informacji i komunikacji z podmiotem publicznym.

We wspomnianym wyżej artykule 6. ustawy wskazano minimalne wymagania, jakie podmiot winien spełnić, aby zapewnić dostępność architektoniczną czy komunikacyjno-informacyjną. Warto przy tym zauważyć, że poszczególne wymiary dostępności, tj. architektoniczna, cyfrowa i informacyjno-komunikacyjna zostały rozdzielone, biorąc pod uwagę ich zakres i przedmiot. Wprawdzie co do zasady są one niezależne od siebie, mimo że mogą w praktyce mieć pewne punkty styczne.

W zakresie dostępności architektonicznej ustawodawca nakłada na podmiot publiczny obowiązek zapewnienia wolnych od barier przestrzeni komunikacyjnych pionowych i poziomych (windy, schody, korytarze, ciągi piesze w budynku) dla osób z ograniczoną możliwością poruszania się, a także dla osób z niepełnosprawnością wzroku. Oznacza to, że zarówno korytarze, jak i klatki schodowe powinny być wolne od barier i zapewniać możliwość poruszania się po nich między innymi osób na wózku, osób korzystających z kul, lasek i innych pomocy ortopedycznych, osób starszych, a także osób z wózkami dziecięcymi, mających różne problemy z poruszaniem się. Mała architektura oraz inne wyposażenie przestrzeni wewnętrznej (np. urządzenia biurowe, elementy dekoracyjne, stojaki z materiałami informacyjnymi) również nie powinny utrudniać przemieszczania się osobom ze szczególnymi potrzebami.

Ponadto podmiot publiczny jest zobowiązany do zapewnienia informacji na temat rozkładu pomieszczeń w budynku, co najmniej w sposób wizualny (np. plan, schemat, oznaczenia kierunkowe) i dotykowy (np. tyflomapa, makieta, fakturowe ścieżki prowadzące) lub głosowy (informacja w urządzeniu typu infokiosk, infomat, nagranie audio na stronie internetowej), który umożliwi np. osobie niewidomej samodzielne zorientowanie się w zakresie możliwości dotarcia do danego pomieszczenia. Informacja ta powinna być przygotowana w sposób możliwie spójny dla całego budynku lub siedziby podmiotu. Optymalnym sposobem zapewnienia informacji o rozkładzie pomieszczeń są wszystkie trzy kanały komunikacji (wzrokowy, słuchowy i dotykowy), jednakże z uwagi na kosztochłonność tego typu rozwiązań ustawodawca zdecydował o możliwości wyboru wizualny i dotykowy lub głosowy.

Dodatkowo w art. 6 pkt 1 lit. e wskazano na wyraźny obowiązek zapewnienia osobom ze szczególnymi potrzebami możliwości ewakuacji lub ratowania w inny sposób (np. poprzez umieszczenie tych osób w sytuacji zagrożenia w bezpiecznej części budynku). Nie bez znaczenia jest fakt, że ustawodawca w sposób wyraźny wskazuje, że osoba korzystająca z asysty psa przewodnika ma prawo wejść w jego towarzystwie do budynku.

W zakresie dostępności informacyjno-komunikacyjnej Ustawa nakłada na podmioty publiczne obowiązek publikacji informacji na stronie internetowej podmiotu o zakresie prowadzonej przez siebie działalności w postaci dostępnego pliku elektronicznego, nagrania treści w polskim języku migowym, informacji w tekście łatwym do czytania. Element ten jest ważny z perspektywy osób ze szczególnymi potrzebami, gdyż pozwala zorientować się, czym i w jakim zakresie zajmuje się określony podmiot, a więc wypełnia dyspozycję skutecznej komunikacji podmiotu z obywatelem. Obowiązek zapewnienia, na wniosek osoby ze szczególnymi potrzebami, komunikacji z podmiotem publicznym w formie przez nią określonej, oznacza możliwość zapewnienia alternatywnych sposobów powiadomień (np. wydruk pismem Braille’a, komunikacja SMS itp.). Ta ostatnia forma komunikacji jest niezwykle istotna dla osób głuchych. Aby zapewnić dostępność informacyjno-komunikacyjną dla osób słabosłyszących, to budynki instytucji publicznych powinny być wyposażone w pętle indukcyjną.

Co daje pętla indukcyjna? Otóż, pętla indukcyjna pozwala osobom niedosłyszącym posiadającym aparat słuchowy z cewką indukcyjną (symbol „T” na aparacie słuchowym) na odbiór niezakłóconego czystego oraz wyraźnego dźwięku, niezależnie od ustawień głośności systemu nagłośnieniowego w obiekcie, w którym jest ona zainstalowana. Rozróżniamy pętle stacjonarne i stanowiskowe. Pierwsze z nich należy stosować szczególnie w pomieszczeniach, w których instaluje się nagłośnienie, np. sala obrad Rady Gminy, sala konferencyjna, audytorium lub widownia, natomiast pętle stanowiskowe mogą być instalowane w okienkach obsługi klientów, a wersje przenośne można wykorzystywać do wsparcia osób słabosłyszących podczas załatwiania spraw indywidualnych z pracownikami instytucji publicznej. Istotne jest również, aby podmioty publiczne korzystały ze środków wspierających komunikowanie się z osobami o szczególnych potrzebach poprzez np. pocztę elektroniczną, wskazane wyżej wiadomości tekstowe, SMS, MMS lub komunikatory internetowe.

Ustawa określa również, co robić w sytuacji, gdy nie jest możliwe zastosowanie przez podmiot publiczny ani uniwersalnego projektowania, ani też racjonalnych usprawnień (i tym samym zapewnienie dostępności). Jeśli ze względów technicznych (np. brak możliwości instalacji windy lub zamontowania podjazdu) lub prawnych (np. wykluczające dane rozwiązanie przepisy przeciwpożarowe, konserwatorskie czy prawo miejscowe innego kraju) nie można dostosować podmiotu publicznego -na podstawie art. 7 ustawy, należy zapewnić osobom ze szczególnymi potrzebami dostęp alternatywny.

Dostęp alternatywny obejmuje przede wszystkim zapewnienie wsparcia innej osoby, np. kontakt telefoniczny, zorganizowanie spotkania w innym dostępnym miejscu, pomoc innej osoby (pracownika lub wolontariusza) w poruszaniu się po budynku, lub takie rozwiązania techniczne, które – nie gwarantując samodzielnego dostępu do danego budynku czy komunikacji – dają możliwość skorzystania z podmiotu publicznego (np. okulary VR, film czy nagranie z drona, na których można zobaczyć wnętrza niedostępnych pomieszczeń czy też obraz z miejsc niedostępnych architektonicznie, do których mają dostęp osoby w pełni sprawne). Należy jednak podkreślić, że co do zasady, rozwiązanie to nie jest tożsame z zapewnieniem dostępności jako takiej (z wyłączeniem 24-miesięcznego okresu przejściowego zapisanego w ustawie), a tym samym możliwe jest – pomimo jego zastosowania – np. złożenie przez osobę skargi na brak zapewnienia dostępności. Należy jednak pamiętać, że złożenie skargi także nie oznacza jej automatycznego uwzględnienia – kwestie te są bowiem każdorazowo analizowane w odniesieniu do konkretnych przypadków i odpowiednio rozstrzygane.

Na koniec należy wyraźnie podkreślić, że Ustawa o zapewnieniu dostępności jest pierwszym w Polsce rozwiązaniem o charakterze systemowym, określającym tak szeroko środki służące zapewnieniu różnych aspektów dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami oraz obowiązki podmiotów publicznych w tym zakresie. Realizacja tego celu nastąpiła w drodze wdrożenia rozwiązań przyjętych przez ustawodawcę, ale na ocenę zaproponowanych instrumentów poprawiających dostępność musimy jeszcze poczekać, gdyż ustawa jest nowym i krótko funkcjonującym w naszym obrocie prawnym aktem normatywnym.

Katarzyna Heba – adwokat

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 07-02-2020 14:20:35