Nie jesteś rybą, masz głos - Krzysztof Wiśniewski

Możliwość wybierania organów władzy spośród przedstawicieli społeczeństwa jest jednym z podstawowych praw obywatelskich. Ludzkość przeszła długą drogę, zanim prawo wyborcze stało się dobrem powszechnym. Początkowo było ono przyznane tylko wybranym obywatelom, następnie wywalczyli je sobie wszyscy mężczyźni, aż na początku XX wieku prawo wyborcze przyznano kobietom. Dzisiaj jest to prawo powszechne, bez którego nie wyobrażamy sobie funkcjonowania demokratycznego państwa. Możliwość głosowania określana jest mianem czynnego prawa wyborczego w przeciwieństwie do biernego prawa wyborczego, które umożliwia kandydowanie do poszczególnych organów władzy. W Polsce mogą głosować osoby, które ukończyły 18 lat. Bez względu na niepełnosprawność, choć różnie z tym bywało i nadal nie jest tak, jakbyśmy chcieli.

Przez blisko 20 lat po transformacji ustrojowej samodzielne głosowanie między innymi osoby niewidomej było zwyczajnie niemożliwe. Aby oddać głos, trzeba było korzystać z pomocy innego człowieka. Dlatego pojawiła się inicjatywa, aby do porządku prawnego wprowadzić rozwiązania ułatwiające osobom z różnymi niepełnosprawnościami udział w wyborach.

Jakie to rozwiązania? Zapraszam do lektury poniższego tekstu, zwłaszcza że w ostatnim czasie wybory organizowane są bardzo często. Poza tym, jeśli trwająca w tej chwili epidemia koronawirusa nam nie przeszkodzi, wkrótce odbędą się wybory prezydenckie.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia dotyczące uprawnień wyborców z niepełnosprawnościami jest ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. kodeks wyborczy (Dz.U. z 2019 r., poz. 684 ze zm.).

Opisane niżej udogodnienia odnoszą się do następujących wyborów: do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej, do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego (to jest do rad gmin, rad powiatów, sejmików województw) oraz wójtów, burmistrzów i prezydentów miast.

Kodeks wyborczy zawiera definicję wyborcy z niepełnosprawnością. Warto zwrócić na nią uwagę, gdyż nie ogranicza się ona wyłącznie do osób legitymujących się określonym dokumentem potwierdzającym niepełnosprawność. Przepisy stanowią, iż wyborcą niepełnosprawnym jest wyborca o ograniczonej sprawności fizycznej, psychicznej, umysłowej lub w zakresie zmysłów, która utrudnia mu wzięcie udziału w wyborach (art. 5 pkt 11 kodeksu wyborczego).

Prawo osób niepełnosprawnych do informacji o wyborach

Chcąc świadomie wziąć udział w głosowaniu, warto zasięgnąć informacji o szczegółowych zasadach przeprowadzenia poszczególnych wyborów. Art. 37a Kodeksu wyborczego gwarantuje wyborcy z niepełnosprawnością (bez względu na to, czy legitymuje się orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności) możliwość uzyskania informacji o:

1. właściwym dla siebie okręgu wyborczym i obwodzie głosowania;

2. lokalach obwodowych komisji wyborczych znajdujących się najbliżej miejsca zamieszkania wyborcy niepełnosprawnego, w tym o lokalach dostosowanych do potrzeb wyborców niepełnosprawnych;

3. warunkach dopisania wyborcy do spisu wyborców w obwodzie głosowania, o którym mowa w art. 28 § 1;

Zgodnie z tym przepisem wyborca, na jego pisemny wniosek wniesiony do urzędu gminy najpóźniej w 5. dniu przed dniem wyborów, jest dopisywany do spisu wyborców w wybranym przez siebie obwodzie głosowania na obszarze gminy: właściwej ze względu na miejsce jego stałego zamieszkania albo w której czasowo przebywa.

4. terminie wyborów oraz godzinach głosowania;

5. komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów;

6. warunkach oraz formach głosowania.

Powyższe informacje przekazywane są przez wójta lub upoważnionego przez niego pracownika urzędu gminy w godzinach pracy urzędu, w tym telefonicznie, lub w drukowanych materiałach informacyjnych przesyłanych na wniosek wyborcy niepełnosprawnego, w tym w formie elektronicznej. Informacje te są przekazywane osobie niepełnosprawnej po podaniu przez nią nazwiska, imienia (imion) oraz adresu stałego zamieszkania. Informacje te wójt (burmistrz, prezydent miasta) podaje również niezwłocznie do publicznej wiadomości poprzez umieszczenie w Biuletynie Informacji Publicznej oraz w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Kodeks wyborczy również na Państwową Komisję Wyborczą (PKW) nałożył obowiązki informacyjne względem wyborców z niepełnosprawnościami. Zgodnie z Art. 37b Kodeksu jest ona zobowiązana zamieścić na swojej stronie internetowej www.pkw.gov.pl informacje o uprawnieniach przysługujących wyborcom niepełnosprawnym na podstawie kodeksu wyborczego, w formie uwzględniającej różne rodzaje niepełnosprawności. Ponadto PKW sporządza w alfabecie Braille’a materiał informacyjny o uprawnieniach przysługujących wyborcom niepełnosprawnym na podstawie kodeksu wyborczego i przekazuje go zainteresowanym podmiotom na żądanie.

Obowiązki komisji obwodowej (art. 37c kodeksu wyborczego):

Art. 37c stanowi, iż na prośbę wyborcy niepełnosprawnego członek obwodowej komisji wyborczej ma obowiązek ustnego przekazania treści obwieszczeń wyborczych w zakresie informacji o komitetach wyborczych biorących udział w wyborach oraz zarejestrowanych kandydatach i listach kandydatów.

Ponadto obwieszczenia wyborcze umieszczane w lokalu wyborczym jak i poza nim oraz wyniki głosowania w obwodach głosowania i okręgach wyborczych powinny być zamieszczane w miejscach łatwo dostępnych dla osób z niepełnosprawnością ruchową.

Na wypadek, gdybyśmy nie wiedzieli lub zapomnieli o zbliżających się wyborach, komisarz wyborczy najpóźniej na 21 dni przed terminem ich przeprowadzenia, za pośrednictwem Poczty Polskiej wrzuci do naszych skrzynek informację o dacie i godzinach wyborów, sposobie głosowania oraz warunkach ważności głosu w danych wyborach, a także o możliwości głosowania korespondencyjnego przez wyborców niepełnosprawnych i głosowania przez pełnomocnika.

Nakładki do głosowania w alfabecie Braille’a

Wyborca z dysfunkcją wzroku może sam postawić krzyżyk w odpowiednim okienku przy użyciu nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille’a. Pierwotnie wprowadzono zasadę, zgodnie z którą nakładki do głosowania były dostępne we wszystkich lokalach wyborczych. Obecnie przepis ten uchylono. W obowiązującym stanie prawnym, jeśli osoba niewidoma zgłosi chęć głosowania przy użyciu nakładki brajlowskiej, ma ona być dowieziona do lokalu wyborczego z urzędu gminy. Może się to wiązać z koniecznością czekania niewidomego wyborcy na nakładkę.

Przed każdymi wyborami PKW w drodze uchwały określa szczegółowe zasady dotyczące wzoru nakładki do głosowania. W uchwale określa się między innymi wielkość nakładki – jej wymiary uzależnione są od formatu karty do głosowania. Warto w tym miejscu przypomnieć, iż po licznych kontrowersjach podczas wyborów samorządowych w 2014 roku postanowiono zrezygnować z kart do głosowania w formie książeczek. Wytyczne PKW zawierają również wskazania dotyczące rodzaju materiału, z którego należy wykonać nakładkę. Przepisy określają także zasady, które pozwalają osobie z dysfunkcją wzroku samodzielnie skorzystać z tego udogodnienia.

Korespondencyjnie też można głosować

Wyborca niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności może głosować korespondencyjnie. Taki zamiar wyborca z niepełnosprawnością musi zgłosić komisarzowi wyborczemu do 15. dnia przed dniem wyborów. Po otrzymaniu stosownego zgłoszenia komisarz wyborczy niezwłocznie przekazuje je właściwemu urzędnikowi wyborczemu.

Zgłoszenie może być dokonane ustnie, pisemnie, telefaksem lub w formie elektronicznej. Powinno ono zawierać nazwisko i imię (imiona) niepełnosprawnego wyborcy, imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL, oświadczenie o wpisaniu tej osoby do rejestru wyborców w danej gminie, oznaczenie wyborów, których dotyczy zgłoszenie, a także wskazanie adresu, na który ma być wysłany pakiet wyborczy. Do zgłoszenia dołącza się kopię aktualnego orzeczenia właściwego organu orzekającego o ustaleniu stopnia niepełnosprawności. Ponadto warto wiedzieć, że w zgłoszeniu osoba niepełnosprawna może zażądać przesłania jej wraz z pakietem wyborczym nakładek na karty do głosowania sporządzonych w alfabecie Braille’a.

Warto pamiętać, że w sytuacji, gdy głosowanie korespondencyjne będzie dotyczyło wyborów Prezydenta Rzeczypospolitej albo wyborów wójta, zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego odnosi się również do ponownego głosowania. W przypadku gdy w jednym dniu odbywają się więcej niż jedne wybory, zgłoszenie zamiaru głosowania korespondencyjnego jest wspólne dla wszystkich przeprowadzanych w danym dniu wyborów. Głosowanie korespondencyjne nie jest możliwe, jeśli wyborca niepełnosprawny udzielił pełnomocnictwa do głosowania.

Należy jeszcze wspomnieć, iż w sytuacji, gdy wyborca niepełnosprawny zgłosił zamiar głosowania korespondencyjnego, a pakiet do głosowania został już do niego wysłany, nie otrzyma on zaświadczenia o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, chyba że osoba z niepełnosprawnością zwróciła pakiet wyborczy w stanie nienaruszonym.

Jeśli wspomniane zgłoszenie nie zawiera wymienionych danych, urzędnik wyborczy wzywa osobę niepełnosprawną do uzupełnienia zgłoszenia w terminie jednego dnia od dnia doręczenia wezwania.

Zgłoszenie złożone po terminie, niespełniające ustawowych wymogów, lub nieuzupełnione we wskazanym terminie, a także złożone przez wyborcę niepełnosprawnego, który wystąpił z wnioskiem o sporządzenie aktu pełnomocnictwa do głosowania lub otrzymał zaświadczenie o prawie do głosowania w miejscu pobytu w dniu wyborów, pozostaje bez rozpoznania. Urzędnik wyborczy ma obowiązek poinformowania o tym fakcie wyborcę.

Szczegółowo określono również zasady doręczania pakietu wyborczego. Zestaw umożliwiający samodzielne oddanie głosu musi być dostarczony nie później niż 7 dni przed dniem wyborów. Pakiet wyborczy doręcza osobie niepełnosprawnej urzędnik wyborczy za pośrednictwem Poczty Polskiej. Warto zaznaczyć, iż pakiet wyborczy doręcza się wyłącznie do rąk własnych osoby niepełnosprawnej, po okazaniu dokumentu tożsamości i pisemnym pokwitowaniu odbioru. Jeżeli osoba z niepełnosprawnością nie jest w stanie potwierdzić odbioru pakietu wyborczego, doręczyciel sam potwierdza datę dostarczenia oraz wskazuje odbiorcę i przyczynę braku jego podpisu. Gdy listonosz nie zastanie wyborcy niepełnosprawnego w domu, umieszcza zawiadomienie o terminie powtórnego doręczenia w skrzynce pocztowej. Kolejna próba zostanie podjęta w następnym dniu roboczym. W przypadku bezskutecznego doręczenia pakietu wyborczego wraca on do obwodowej komisji wyborczej lub przekazywane są dyrektorowi delegatury Krajowego Biura Wyborczego.

W skład pakietu wyborczego wchodzi:

1) koperta zwrotna;

2) karta lub karty do głosowania;

3) koperta na kartę do głosowania;

4) instrukcja głosowania korespondencyjnego;

5) nakładka lub nakładki na kartę lub karty do głosowania sporządzone w alfabecie Braille’a, o ile wyborca zażądał ich przesłania;

6) oświadczenie o osobistym i tajnym oddaniu głosu na karcie do głosowania.

Po wypełnieniu karty do głosowania wyborca wkłada ją do koperty na kartę do głosowania, zakleja ją, a następnie umieszcza w kopercie zwrotnej łącznie z podpisanym oświadczeniem i przesyła do właściwej obwodowej komisji wyborczej. Kopertę zwrotną można również przekazać przedstawicielowi poczty. Kodeks wyborczy zezwala osobie niepełnosprawnej na osobiste dostarczenie koperty zwrotnej do obwodowej komisji wyborczej, oczywiście w godzinach głosowania.

Niewiele brakowało, aby możliwość głosowania korespondencyjnego została usunięta z kodeksu wyborczego. Takie rozwiązanie zawierał projekt zmiany kodeksu wyborczego wniesiony do laski marszałkowskiej przed wyborami samorządowymi. Podnoszono wówczas absurdalny argument, jakoby głosowanie korespondencyjne sprzyjało fałszowaniu wyborów. Pojawiały się również głosy sugerujące, iż osoby z niepełnosprawnością głosujące drogą korespondencyjną były przekupywane przez innych wyborców. W obronę głosowania korespondencyjnego włączyło się wiele organizacji działających na rzecz osób z niepełnosprawnościami. Dopiero podczas prac w Senacie zdecydowano się na pozostawienie tego udogodnienia. Niestety, możliwości głosowania korespondencyjnego pozbawiono wyborców z zagranicy.

Głosowanie przez pełnomocnika

Wyborca niepełnosprawny zaliczony do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności oraz senior, który najpóźniej w dniu wyborów ukończy 75 lat, może udzielić pełnomocnictwa do głosowania w wyborach w jego imieniu. Pełnomocnikiem może być tylko osoba wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie co udzielający pełnomocnictwa lub posiadająca zaświadczenie o prawie do głosowania (jeżeli przepisy szczególne dotyczące danych wyborów przewidują możliwość uzyskania takiego zaświadczenia).

Pełnomocnictwo do głosowania można przyjąć tylko od jednej osoby. Od tej zasady istnieje jednak jeden wyjątek. Można je przyjąć od dwóch osób, jeżeli co najmniej jedną z nich jest wstępny, zstępny, małżonek, brat, siostra lub osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, opieki lub kurateli w stosunku do pełnomocnika. Niepełnosprawnego wyborcy nie może reprezentować osoba wchodząca w skład komisji obwodowej właściwej dla obwodu głosowania osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania, a także mężowie zaufania, jak również kandydaci w danych wyborach. Pełnomocnictwa do głosowania udziela się przed wójtem lub przed innym pracownikiem urzędu gminy upoważnionym przez wójta do sporządzania aktów pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo jest sporządzane na wniosek wyborcy wniesiony do wójta gminy, w której wyborca jest wpisany do rejestru wyborców, najpóźniej w dziewiątym dniu przed dniem wyborów. Wniosek powinien zawierać: nazwisko i imię (imiona), imię ojca, datę urodzenia, numer ewidencyjny PESEL oraz adres zamieszkania zarówno wyborcy, jak i osoby, której ma być udzielone pełnomocnictwo, a także wyraźne oznaczenie wyborów, których ono dotyczy.

Do wniosku załącza się:

1. kopię aktualnego orzeczenia o zaliczeniu do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności osoby udzielającej pełnomocnictwa do głosowania;

2. pisemną zgodę osoby mającej być pełnomocnikiem, zawierającą jej nazwisko i imię (imiona) oraz adres zamieszkania, a także nazwisko i imię (imiona) osoby udzielającej pełnomocnictwa.

Należy dołączyć również kopię zaświadczenia o prawie do głosowania wydanego obywatelowi mającemu być pełnomocnikiem – w przypadku gdy osoba ta nie jest wpisana do rejestru wyborców w tej samej gminie co udzielający pełnomocnictwa do głosowania i przepisy szczególne dotyczące danych wyborów przewidują możliwość uzyskania takiego zaświadczenia.

Dokument sporządza się w trzech egzemplarzach, z których po jednym otrzymują udzielający pełnomocnictwa do głosowania i pełnomocnik, zaś trzeci egzemplarz pozostaje w urzędzie gminy.

Jeżeli wniosek o sporządzenie aktu pełnomocnictwa nie spełnia powyższych warunków, wójt, w terminie 3 dni od dnia otrzymania wniosku, wzywa wyborcę do usunięcia uchybień. Wyborca również ma na to 3 dni. W razie niedotrzymania terminu wójt odmawia sporządzenia dokumentu.

Wyborcy przysługuje prawo do cofnięcia udzielonego pełnomocnictwa do głosowania. Rezygnację taką można złożyć poprzez dostarczenie oświadczenia wójtowi gminy najpóźniej na 2 dni przed wyborami lub przez doręczenie takiego dokumentu do obwodowej komisji wyborczej w dniu głosowania. Z mocy prawa akt wygasa w przypadku śmierci osoby udzielającej pełnomocnictwa lub pełnomocnika, a także w razie utraty prawa do głosowania.

Jeśli osoba udzielająca pełnomocnictwa zagłosowała osobiście przed pełnomocnikiem, dokument traci swoją ważność. Jeśli zostaniemy pełnomocnikiem wyborcy niepełnosprawnego, komisja wyborcza poprosi nas o okazanie dokumentu potwierdzającego jego udzielenie. Sporządzenie aktu pełnomocnictwa jest wolne od kosztów.

Głosowanie w tej formie jest wyłączone w sytuacji, gdy niepełnosprawny wyborca zgłosi zamiar głosowania korespondencyjnego.

Głosowanie z przewodnikiem

Na koniec słów kilka o najstarszej formie pomocy przy głosowaniu. W czasie, gdy nie istniały opisane wyżej możliwości, był to jedyny sposób głosowania przez osobę niewidomą. Obecnie wyborcy z niepełnosprawnością może pomagać inna osoba, rzecz jasna na jego prośbę. Taki asystent – członek rodziny, sąsiad, przyjaciel – może przebywać wraz z wyborcą za kotarą i udzielić jej wyłącznie technicznej pomocy przy oddawaniu głosu. Ustawa zastrzega, iż takiej pomocy nie mogą udzielać członkowie komisji wyborczych i mężowie zaufania.

Udogodnienia wyborcze w praktyce

Po raz pierwszy ze wszystkich opisanych udogodnień wyborcy z niepełnosprawnościami mogli skorzystać podczas wyborów do krajowego parlamentu w 2011 roku. Jak informuje Krajowe Biuro Wyborcze, liczba osób z niepełnosprawnościami korzystających z dedykowanych ułatwień sukcesywnie rośnie. W środowisku osób, do których adresowane są opisane rozwiązania, istnieją bardzo rozbieżne poglądy na temat ich przydatności. Kontrowersje budzi między innymi nakładka do glosowania w alfabecie Braille’a. Niektóre osoby niewidome uważają, iż oddanie głosu przy jej pomocy jest niemożliwe. Dla części wyborców regulacje zamieszczone w kodeksie wyborczym są tylko etapem przejściowym.

Pojawiają się postulaty, aby wprowadzić regulacje umożliwiające oddanie głosu za pośrednictwem internetu bądź przy użyciu urządzeń automatycznych dostępnych w lokalach wyborczych. Powyższe rozwiązania obowiązują w niektórych krajach Unii Europejskiej. Głosowanie przez internet wprowadziła Estonia, a urządzenia wyposażone w asystenta głosowego wykorzystywane są w Austrii.

Myślę jednak, że każdy może znaleźć optymalne rozwiązanie zawarte w kodeksie wyborczym, które umożliwi udział w głosowaniu. Zatem, drogi obywatelu z niepełnosprawnością, weź sobie do serca znane hasło: „Nie bądź rybą, masz głos!” i po prostu idź na wybory!

Krzysztof Wiśniewski

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Dodano: 16-03-2020 17:08:58