Treść strony
Następstwa psychospołeczne wynikające z niepełnosprawności wzrokowej - Agata Wójcicka
Kategorię społeczną definiuje się jako zbiór ludzi, wewnątrz którego nie występują trwałe oddziaływania, więzi społeczne. Kategoria zostaje wyróżniona w pewnej zbiorowości na podstawie posiadanych przez nią charakterystycznych cech. Podział ten może odbywać się, np. ze względu na wiek, wykształcenie, zawód czy poziom sprawności, tworząc tym samym takie kategorie jak: prawnicy, bezrobotni, górnicy, studenci, emeryci, nauczyciele czy osoby niepełnosprawne. Głównym celem kategorii społecznych jest „wyjaśnienie kapitału społecznego danej osoby w społeczeństwie oraz wskazanie ich zróżnicowania podmiotowego” (J. Maciejewski, M. Stochmal, 2013, s.12).
Do podstawowych kategorii społecznych możemy zaliczyć grupę osób z niepełnosprawnością. Do grupy tej możemy zakwalifikować osoby ze względu na różne typy dysfunkcji: sensoryczną, fizyczną, umysłową, a także wielozakresową.
Według danych GUS z 2009 roku w Polsce osób z uszkodzeniem
i chorobami narządu wzroku było 1.650.800 (osoby posiadające orzeczenie o niepełnosprawności). Osoby niewidome i słabowidzące stanowią więc ok. 4 % populacji naszego kraju. Według danych Polskiego Związku Niewidomych za 2016 rok ilość członków Związku to 48.250 osób (osoby posiadające orzeczenie ze względu na stan wzroku w stopniu znacznym i umiarkowanym). Stałe zwiększanie się liczby osób z problemami wzroku wynika z wielu powodów. Jednym z nich są starzejące się społeczeństwa i niepełnosprawność wzrokowa związana z wiekiem. Inna przyczyna związana jest z postępem medycyny, która, ratując życie, nie potrafi wyeliminować wszystkich skutków chorób, wypadków itp. W związku z powyższym warto zwrócić uwagę na konsekwencje psychospołeczne mogące wynikać z niepełnosprawności wzrokowej.
Zmysł wzroku w życiu człowieka odgrywa niezwykle ważną rolę, ponieważ około 80 proc. informacji ze świata zdobywanych jest za pomocą właśnie tego narządu. Jeśli ktoś ma co do tego wątpliwości, powinien chociaż na chwilę zamknąć oczy i spróbować dojść do sklepu, czy wsiąść do odpowiedniego autobusu. Prawidłowe funkcjonowanie tego zmysłu wpływa również na realizację zadań rozwojowych związanych z wiekiem, czyli osiągnięcie takiego poziomu intelektualnego, sprawnościowego, emocjonalnego i funkcjonalnego, który pojawia lub powinien pojawić się w związku z przemianami rozwojowymi na danym etapie życia. Poprawnie działający układ wzrokowy ma również znaczenie przy realizowaniu czynności życia codziennego, poznawaniu rzeczywistości i pojęć z nią związanych, przy bezpiecznym i samodzielnym poruszaniu czy w czasie uczestnictwa w życiu społecznym. Realizacja wyżej wymienionych celów, zadań, może mieć negatywny lub pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne osób z uszkodzonym narządem wzroku. Obciążenie i trudności w porównaniu do osób pełnosprawnych są w tym przypadku podwójne, występuje duże ryzyko pojawiania się zwiększonej wrażliwości oraz niskiego stopnia odporności układu nerwowego, co może wiązać się z zachwianiem równowagi psychicznej osoby niepełnosprawnej.
Szczególnie negatywne skutki niepełnosprawności wzrokowej pojawiają się w okresie dorastania i wczesnej dorosłości, kiedy to w życiu człowieka zachodzą zmiany związane z dojrzewaniem psychologicznym, społecznym oraz biologicznym. Jest to szczególny czas, z którym wiążą się również istotne zmiany w wyglądzie zewnętrznym. Jest to proces zmian, który dla młodego człowieka jest niezwykle istotny i odgrywa on wielką rolę. Osoba z zaburzoną percepcją wzrokową nie jest w stanie modyfikować i kontrolować zachodzących zmian w takim samym stopniu jak jej pełnosprawni rówieśnicy. Wydaje się, że na problemy z utrzymaniem równowagi psychicznej są tutaj szczególnie narażone osoby z niepełnosprawnością wzrokową uczęszczające do szkół ogólnodostępnych. Jeśli młody człowiek nie znajdzie odpowiedniego wsparcia na tym etapie swojego życia, może to wiązać się niekiedy z nieodwracalnymi konsekwencjami w późniejszym życiu. Okres ten może doprowadzić do takich negatywnych konsekwencji jak: zaburzenia lękowe, depresyjność, problemy z opanowaniem społecznych technik funkcjonowania w określonych sytuacjach oraz w określonym środowisku (zarówno osób niepełnosprawnych, jak i pełnosprawnych), zaniżona i nieadekwatna samoocena, problemy z nabywaniem wiedzy szkolnej czy rozwijaniem umiejętności pozaszkolnych, kłopoty w realizacji planów edukacyjnych i zawodowych. Wszystkie wyżej wymienione trudności będą wpływać na jakość funkcjonowania osoby jako jednostki indywidualnej w ogólnie pojętym społeczeństwie.
Wiele badań przeprowadzonych na grupie osób w okresie dorastania i wczesnej dorosłości ukazuje większe problemy w relacjach międzyludzkich, gorsze zdrowie psychiczne czy zaniżony obraz własnej wartości wśród osób z niepełnosprawnością wzrokową (szczególnie u osób słabowidzących) w porównaniu do osób pełnosprawnych. Może to w dużym stopniu przyczyniać się do wycofywania się z aktywnego życia towarzyskiego, społecznego, a w dorosłym życiu również zawodowego.
Badania przeprowadzone przez Martina Pinquarta i Jensa P. Pfeiffera ukazujące obraz samopoczucia psychicznego, wykazały iż istotną zmienną w tym badaniu był wiek. I tak w przypadku dzieci niepełnosprawnych i pełnosprawnych różnice te był nieznaczne, natomiast w grupie nastolatków i dorosłych osoby z dysfunkcją wzroku wykazały znacznie niższy poziom dobrego samopoczucia. Badacze zebrali również informacje na temat funkcjonowania w grupie rówieśniczej. Według nich uczniowie słabowidzący w większym stopniu niż uczniowie pełnosprawni oraz niewidomi sygnalizowali prześladowania oraz negatywne stosunki z rówieśnikami.
Negatywne stosunki z rówieśnikami mogą pojawiać się na każdym etapie życia, a ich przyczyną może być, np. specyficzny wygląd oraz zachowania związane z niepełnosprawnością wzrokową, brak możliwości kontroli reakcji mimicznych współpartnera rozmowy czy też nieumiejętność poprawnego, powszechnie uznawanego sposobu prowadzenia konwersacji z drugą osobą (np. zachowanie odpowiedniej odległości w czasie rozmowy). Ostatnia przyczyna może być spowodowana brakiem wiedzy na ten temat, co wynika z niepełnosprawności wzrokowej i tego, że w większości różnych zachowań człowiek uczy się między innymi poprzez naśladownictwo, więc w przypadku tej grupy osób jest to utrudnione lub całkowicie niemożliwe. W związku z tym, zadaniem rodziny oraz terapeutów powinno być maksymalne uświadomienie osoby niepełnosprawnej wzrokowo na odpowiednim etapie jej życia o powszechnie panujących normach i zachowaniach, tak aby w późniejszych nowo nawiązywanych relacjach zarówno osoba niepełnosprawna jak i jej rozmówca czuły się komfortowo.
Polskie badania dotyczące obrazu własnej osoby, przeprowadziła je Z. Palak. Ukazały one brak istotnych statystycznie różnic między oceną własnej wartości czy poziomem samoakceptacji u grupy osób niewidomych i widzących. Przedstawiły natomiast niższy poziom samoakceptacji u młodzieży słabowidzącej w porównaniu z rówieśnikami pełnosprawnymi oraz niewidomymi. Pierwsza grupa częściej wykazywała skłonności do zachowań agresywnych, rywalizujących, gorsze przystosowanie do funkcjonowania w grupie, słabsze planowanie i realizację własnych celów. U uczniów słabowidzących zauważalna również była niższa samoocena w porównaniu do uczniów niewidomych, określali siebie jako mniej efektywnych, zaradnych, optymistycznych.
Jednym z następstw braku bądź utraty wzroku jest utrudnienie w samodzielnym i bezpiecznym przemieszczaniu się oraz trudności w orientacji przestrzennej w nowym, jak i niekiedy znanym środowisku. Utrudnienia te są związane z takimi sytuacjami, w których zazwyczaj osoby pełnosprawne wspomagają się wzrokiem, czyli lokalizowanie przeszkód i ich sprawne omijanie, ocenianie odległości i głębokości niesprawdzalnej dotykiem (np. rowy, wejścia do pociągów). W przypadku osób niepełnosprawnych wzrokowo niezwykle ważne jest, aby w pełni opanowały umiejętność bezpiecznego i samodzielnego poruszania się w przestrzeni, ponieważ w przeciwnym razie niemożliwe będzie osiągnięcie niezależności i samodzielności w życiu codziennym. Utrudnione także będzie uczestniczenie w życiu towarzyskim, kulturalnym czy spełnianie się zawodowo.
W związku z powyższym niezwykle istotna jest rehabilitacja społeczna w życiu osób niepełnosprawnych wzrokowo, jednak, aby działania te były w pełni satysfakcjonujące, istotna jest również praca z ich pełnosprawnymi rówieśnikami – uświadomienie im na czym polega dany typ niepełnosprawności, jakie wiążą się z nim ograniczenia oraz jakie są możliwości udzielenia wsparcia i pomocy.
Artykuł został napisany w oparciu o następujące publikacje:
Majewski, T. (2001). Funkcjonowanie dzieci z uszkodzonym wzrokiem. W: S. Jakubowski (red.), Poradnik Dydaktyczny dla nauczycieli realizujących podstawę programową w zakresie szkoły podstawowej i gimnazjum z uczniami niewidomymi i słabowidzącymi. (s.11-29)
Czerwińska, K. (2014a). Niepełnosprawność wzrokowa a samowychowanie – wybrane aspekty psychospołeczne. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin-Polonia, Sectio J, Vol. XXVII, No. 1, s. 71-86.
Czerwińska, K. (2014b). Słabowzroczność a realizacja zadań rozwojowych w okresie adolescencji. W: G. Gunia, D. Baraniewicz (red.), Teoria i praktyka oddziaływań profilaktyczno-wspierających rozwój osób z niepełnosprawnością. Tom 3.1. (s. 89-102). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Paplińska, M. Konsekwencje wynikające z braku wzroku – artykuł na stronie internetowej:
http://www.adaptacje.uw.edu.pl/publikacje/edukacja/3_os_niewidome_i_slabowidz.html
Agata Wójcicka, tyflopedagog
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu licznikówDodano: 20-09-2017 13:25:17
