Konferencja z okazji 5-lecia ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych - Renata Nowacka-Pyrlik

27 października 2017 roku na terenie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego odbyła się Konferencja z okazji 5-lecia ratyfikacji Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych.

Jej organizatorami były: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Katolicki Uniwersytet Lubelski oraz Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.

Na konferencję zostali zaproszeni m.in. przedstawiciele środowisk naukowych, administracji rządowej i samorządowej, instytucji działających na rzecz osób niepełnosprawnych oraz organizacji pozarządowych. Zaproszenie na nią przyjęło około czterystu osób.

Celem konferencji było podsumowanie dotychczasowych działań w zakresie wdrażania Konwencji (poprzez zaprezentowanie przez zaproszonych ekspertów swoich doświadczeń i opinii, a także przedstawienie wyników różnych badań – dotyczących wpływu tej Konwencji na sytuację osób niepełnosprawnych w Polsce) oraz wyznaczenie, wypracowanie priorytetów na przyszłość.

Dla przypomnienia – Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym całościowo ujmującym prawa tych osób. Ma umożliwić im skuteczne korzystanie z wszelkich praw człowieka i podstawowych wolności, zagwarantowanych we wcześniejszych dokumentach ONZ, na równi z innymi osobami. Zgodnie z Konwencją ONZ pojęcie osoby niepełnosprawnej obejmuje osoby, które – oprócz długotrwale naruszonej sprawności fizycznej, intelektualnej lub w zakresie zmysłów – mają także problemy z pokonywaniem różnych barier, wynikających np. z postaw innych ludzi i środowiska. Konwencja uzupełnia wcześniej przyjęte konwencje Narodów Zjednoczonych dotyczące praw człowieka. Dotyczy około 650 milionów osób niepełnosprawnych na całym świecie. Jest pierwszym międzynarodowym aktem prawnym, który odnosi się kompleksowo do osób niepełnosprawnych – zawiera przepisy zakazujące dyskryminowania, a także nakazujące tworzenie warunków do korzystania przez nie z praw, w tym dostępności, np. do opieki zdrowotnej, edukacji, informacji, komunikacji, na równi z innymi osobami. Ważny jest także udział samych osób niepełnosprawnych w podejmowaniu decyzji ich dotyczących.

Dokument ten został przyjęty w grudniu 2006 roku na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ i wszedł w życie 3 maja 2008 roku. Rząd Polski podpisał Konwencję w marcu 2007 roku, natomiast ratyfikował ją 25 października 2012 roku (ratyfikowanie Konwencji oznacza, iż uzyskuje ona moc prawną ponad krajowymi regulacjami ustawowymi, uznając wyższość jedynie Konstytucji).

Organizacja Narodów Zjednoczonych wprowadziła też do Konwencji instrumenty monitorowania i wpływania na wdrażanie jej w krajach, które ją ratyfikowały. Wdrażanie tej konwencji uzależnione jest od sytuacji ekonomicznej danego kraju (jego zasobów), nie wymaga się więc np. natychmiastowego usunięcia wszystkich barier architektonicznych. Wskazane jest jednak takie tworzenie i respektowanie prawa, by nie powstawały nowe bariery w dostępie (np. już na etapie projektowania, a później budowy różnych budynków użyteczności publicznej).

W Polsce za koordynację działań w zakresie wdrażania Konwencji odpowiada Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych – Sekretarz Stanu w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Aktualnie funkcję tę pełni Krzysztof Michałkiewicz (na marginesie – absolwent KUL-u), współorganizator konferencji, który nie mógł w niej uczestniczyć z powodu niedyspozycji zdrowotnej. Przesłał jednak list, w którym napisał, że Konwencja przyczyniła się w dużym stopniu do poprawy sytuacji osób niepełnosprawnych, zapewniła lepszą realizację ich praw, wpłynęła też w znacznym stopniu na zwiększenie świadomości społeczeństwa, jak i samych osób niepełnosprawnych. Podziękował też władzom uczelni oraz PFRON za współpracę przy organizacji konferencji oraz wszystkim prelegentom – ekspertom za wystąpienia.

Jak mogliśmy się dowiedzieć z krótkiego przemówienia ks. prof. dra hab. Antoniego Dębińskiego, Rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (KUL) – otwierającego konferencję i witającego wszystkich uczestników – na KUL-u studiuje obecnie 326 osób z różnego rodzaju niepełnosprawnościami (26 studentów niesłyszących i słabosłyszących, 32 – niewidomych i słabowidzących, 90 osób z dysfunkcją narządu ruchu i 178 z innymi rodzajami niepełnosprawności). Wszyscy oni są objęci pomocą Centrum Aktywizacji Osób z Niepełnosprawnością pod przewodnictwem prof. Bogusława Marka, którego mottem są słowa: „Na KUL jesteś pełnosprawnym studentem”.

W ciągu 100-letniej działalności uniwersytetu, który jest uczelnią otwartą na nowe wyzwania i przyjazną osobom niepełnosprawnym, powstało wiele cennych inicjatyw mających na celu zrównanie ich szans i możliwości z możliwościami studentów pełnosprawnych. A niedawno, poprzez oddanie do użytku dwóch wind w starszej części uczelni, zlikwidowano także ostatnie bariery komunikacyjne.

Następnie głos zabrał Mirosław Przewoźnik dyrektor Biura Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, który omówił prace rządu dotyczące wdrażania Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych. Stwierdził, że chociaż ciągle jest jeszcze dużo pracy do wykonania w zakresie usuwania rozmaitych barier (w tym mentalnych), to nie można nie zauważyć pozytywnych skutków dotychczasowych działań. O widocznych efektach świadczyć może np. audyt przeprowadzony przez Fundację „Widzialni”, w zakresie dostępności przestrzeni publicznej i stron internetowych, który wykazał poprawę dostępności serwisów internetowych z 22,9 proc. w 2016 roku do 47,8 proc. w 2017 roku. Nastąpiło też zwiększenie ilości programów w telewizji publicznej, przystosowanych do potrzeb osób niewidomych i niesłyszących (poprzez zaopatrzenie tych programów w audiodeskrypcję, napisy albo tłumaczenie na język migowy). Zakłada się, że w 2022 roku 35 proc. programów telewizyjnych będzie dostępnych dla takich osób; nie jest to co prawda wynik w pełni zadowalający, bo np. w Holandii programy telewizyjne dostępne są w stu procentach, ale pewna poprawa jest już dostrzegalna i nadal będzie postępować. Jednym z priorytetów prac rządu jest zwiększanie dostępności w budynkach administracji publicznej.

Jeśli chodzi o „dostępność”, to termin ten był wymieniany wielokrotnie podczas wystąpień prelegentów w dalszej części Konferencji. Dostępność bowiem jest warunkiem koniecznym, by osoby niepełnosprawne mogły korzystać ze swoich praw. Natomiast brak dostępności skutkuje niemożnością pełnienia ról społecznych, przemieszczania się, docierania np. do pracy, i tym samym wykonywania jej.

W przekonaniu pana dyrektora współpraca samorządów z organizacjami pozarządowymi przebiega bardzo dobrze; aktualnie działa kilka zespołów, w których przedstawiciele tych organizacji, w tym osoby niepełnosprawne, mają duże możliwości działania – np. w Krajowej Radzie Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych złożonej z przedstawicieli organów administracji rządowej, jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, w tym organizacji pracodawców, organizacji związkowych; Polskiej Radzie Języka Migowego; w Programie „Za życiem” (w ramach spotkań regionalnych uczestniczyło około 7 tysięcy osób niepełnosprawnych). Porównując obecną sytuację z tą sprzed kilkudziesięciu lat, nie sposób nie stwierdzić, że nastąpiły ogromne i korzystne zmiany. Na przykład, kiedyś nie było Warsztatów Terapii Zajęciowej, Zakładów Aktywizacji Zawodowej, otwartego rynku pracy i innych „dzisiejszych” form pomagania osobom niepełnosprawnym w prowadzeniu satysfakcjonującego życia. A ponieważ jeszcze dużo problemów wymaga rozwiązania, rząd pracuje nad tym, by osobom z różnymi niepełnosprawnościami żyło się w Polsce coraz lepiej.

W dalszej części głos zabrał Tomasz Maruszewski -zastępca prezesa Zarządu Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, który podzielił się wiedzą nt. misji PFRON w kontekście Konwencji. Misją tą jest wspieranie i powodowanie, aby osoby niepełnosprawne mogły współuczestniczyć we wszystkich aspektach życia zawodowego i osobistego; aby wszystkie prawa adresowane do osób pełnosprawnych, mogły w pełni przysługiwać także osobom niepełnosprawnym. PFRON jest funduszem celowym i wszystkie zamierzenia może zrealizować w miarę posiadanych funduszy (pochodzą one głównie od pracodawców zatrudniających co najmniej 25 pracowników i jednocześnie nie zatrudniających 6 proc. osób niepełnosprawnych). Corocznie wpłaty te wynoszą około 4 miliardy złotych. Jak wiadomo, najlepszą formą rehabilitacji jest praca zawodowa; osoby zatrudnione są samodzielne i samowystarczalne, potrafiące zorganizować swoje życie i dlatego zatrudnienie jak największej liczby osób niepełnosprawnych jest główną misją PFRON. Dlatego też największe środki kierowane są na dofinansowanie miejsc pracy osób niepełnosprawnych – w roku 2017 jest to kwota około 3 miliardów złotych. Ponad 900 milionów złotych przekazywane jest do jednostek samorządowych, które realizują m.in. prowadzenie Zakładów Aktywności Zawodowej (ZAZ) i Warsztatów Terapii Zajęciowej (WTZ). Aktualnie w Polsce są 103 Zakłady Aktywizacji Zawodowej, z których korzysta 4166 osób oraz 711 Warsztatów Terapii Zajęciowej z 26 tysiącami osób niepełnosprawnych. Rehabilitacja osób niepełnosprawnych jest tak pojemnym pojęciem, że PFRON dofinansowuje różne inicjatywy o charakterze artystycznym, sportowym, kulturalnym. Ponad 250 milionów złotych zostało przeznaczone w br. na realizację różnych programów, np. „Kurs na samodzielność”. Zdaniem pana Prezesa Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych ma fundamentalne znaczenie, a fakt, że co siódma osoba w Polsce jest niepełnosprawną, dociera coraz bardziej do świadomości społecznej (aktualnie około 4,5 miliona osób dotkniętych jest niepełnosprawnością).

W pierwszej części Konferencji głos zabrały jeszcze panie: Anna Woźniak-Szymańska – prezes Koalicji na rzecz Osób z Niepełnosprawnością i jednocześnie prezes Polskiego Związku Niewidomych oraz Elżbieta Oleksiak – sekretarz generalna Zarządu Głównego Polskiego Związku Niewidomych, które przybliżyły działania samego środowiska osób z niepełnosprawnościami z całego kraju na rzecz wdrażania Konwencji. Konwencji, która przyczyniła się w dużym stopniu do poprawy życia osób niepełnosprawnych, a jednocześnie ułatwiła decydentom dysponowanie środkami, przeznaczonymi na dostosowanie środowiska do potrzeb osób z różnymi dysfunkcjami.

Interesujący może być fakt, że według danych Głównego Urzędu Statystycznego populacja osób niepełnosprawnych w Polsce może liczyć od 4,9 miliona do 7,7 miliona osób (dane te, pochodzące z roku 2014, a opublikowane w 2016, różnią się od przedstawionych przez pana prezesa PFRON, ponieważ dotyczą niepełnosprawności biologicznej i wynikają z różnych sposobów mierzenia tego zjawiska przy przyjęciu kryteriów krajowych i unijnych).

Częstość występowania niepełnosprawności rośnie wraz z wiekiem. Gwałtownie wzrasta zwłaszcza po 50. roku życia i według kryteriów unijnych, co czwarta osoba w tym okresie życia, zostaje zaliczona do osób niepełnosprawnych, natomiast po 70. roku życia niepełnosprawność dotyka aż 3/5 osób. Główne schorzenia w grupie osób niepełnosprawnych biologicznie to: uszkodzenia i choroby narządu ruchu – 54 proc., schorzenia układu krążenia – 44 proc., uszkodzenia i choroby narządu wzroku – 32 proc., schorzenia neurologiczne – 30 proc.

Jeśli chodzi o niepełnosprawność prawną, to z danych GUS z 2014 roku, opublikowanych w 2016, wynika, że 3,8 milionów mieszkańców Polski posiadało stopień niepełnosprawności (tak więc co dziesiąta osoba była uznaną za osobę z niepełnosprawnością), faktem jest również, że populacja osób prawnie niepełnosprawnych, w porównaniu z rokiem 2009 zmniejszyła się o 350 tysięcy.

Interesujące dane dotyczą wykształcenia i zatrudnienia. Według GUS poziom wykształcenia dorosłych osób niepełnosprawnych jest relatywnie niższy w porównaniu z pełnosprawnymi – aż 61 proc. osób niepełnosprawnych miało wykształcenie co najwyżej zasadnicze zawodowe, gdy wśród pełnosprawnych – 41 proc.; tylko co dziesiąta osoba niepełnosprawna miała wykształcenie wyższe, gdy wśród osób pełnosprawnych – co czwarta. Kobiety niepełnosprawne były lepiej wykształcone niż niepełnosprawni mężczyźni. Zdecydowana większość (80 proc.) osób niepełnosprawnych określiła swój status jako „bierny/a zawodowo”; tylko co piąta osoba pracowała lub poszukiwała pracy.

Na podstawie bazy NGO w Polsce zarejestrowanych jest około 128 tysięcy organizacji pozarządowych. W liczbie tej około 14 tysięcy to organizacje działające na rzecz osób niepełnosprawnych (5,5 tys. na rzecz dzieci i 8,5 tys. na rzecz dorosłych).

Jeśli chodzi o działania w ramach Koalicji na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością, to do 18 organizacji pozarządowych najprężniej działających zostały skierowane 3 pytania, dotyczyły one:

– projektów, w jakich te organizacje uczestniczyły w ciągu ostatniego 5-lecia,

– projektów, w jakich współuczestniczyły,

– wymienienia zadań z zakresu Konwencji, uznanych za najbardziej zaniedbane.

Podsumowując otrzymane odpowiedzi, najważniejsze działania to:

– kampanie społeczne podnoszące świadomość osób niepełnosprawnych o prawach i przywilejach,

– aktywizacja zawodowa i wejście na otwarty rynek pracy,

– biura karier, tworzenie przedsiębiorstw ekonomii społecznej,

– udział w pracach legislacyjnych (w tym: ułatwienia dla wyborców z niepełnosprawnością, uprawnienia dla osób niewidomych dot. poruszania się z psami asystującymi w budynkach użyteczności publicznej, nowelizacja ustawy o języku migowym i innych środkach komunikacji, nowelizacja ustawy o radiofonii i telewizji),

– warunki techniczne poprawiające mobilność w metrze,

– dostępność osób niepełnosprawnych do wymiaru sprawiedliwości,

– świadczenia gwarantowane z NFZ z zakresu rehabilitacji leczniczej,

– warunki przystąpienia do egzaminów radcowskich i notarialnych przez osoby niewidome,

– wypracowanie standardów adaptacji przestrzeni publicznej,

– realizacja praw osób z niepełnosprawnością do mobilności poprzez organizowanie szkoleń w zakresie orientacji przestrzennej, szkolenia psów przewodników,

– realizacja praw osób z niepełnosprawnością do niezależnego życia, poprzez naukę samodzielności w wykonywaniu codziennych czynności, obsługi komputera i innych urządzeń ułatwiających funkcjonowanie i pracy zawodowej,

– inicjowanie lokalnej współpracy na rzecz rozwijania usług wspierających samodzielne życie i aktywność osób z niepełnosprawnością (np. kluby aktywności, mieszkania treningowe),

– wdrażanie osób niepełnosprawnych do udziału w konsultacjach społecznych i życiu politycznym,

– opracowanie przewodnika obywatelskiego, który sformułowałby sposoby działania władzy publicznej,

– realizacja projektów sprawdzających dostępność inwestycji powstałych ze środków unijnych,

– standaryzacja, upowszechnianie i realizowanie usług asystenckich,

– wykonywanie audytów miejsc użyteczności publicznej, w tym obiektów kultury, sportu, rekreacji oraz stron internetowych,

– społeczne audyty dostępności do leczenia zaćmy, AMD (zwyrodnienia plamki żółtej w oku) a także leczenia błony naczyniowej oka (w wyniku przeprowadzenia audytów zostały opublikowane raporty),

– szkolenia przedstawicieli instytucji państwowych w zakresie projektowania uniwersalnego,

– kampanie społeczne zwiększające świadomość w społeczeństwie na temat osób z niepełnosprawnościami,

– profilaktyka zdrowia, rehabilitacja, leczenie,

– adaptacja podręczników dla dzieci niewidomych, głuchych, edukacja dwujęzyczna,

– zorganizowanie trzech kongresów osób z niepełnosprawnością,

– konwenty regionalne dotyczące wdrażania wybranych artykułów Konwencji,

– monitoring obywatelski Konwencji, realizacja postanowień Konwencji na poziomie lokalnym oraz raporty monitoringowe i rekomendacje regionalnych rzeczników osób z niepełnosprawnością,

– monitoring minimum 400 jednostek samorządowych w 16 województwach oraz na szczeblu centralnym – w trakcie realizacji (celem jest opracowanie rekomendacji dla jednostek i częściowe ich wdrożenie),

– wdrażanie Konwencji „Wspólna sprawa” – też w trakcie realizacji, działaniem wiodącym są debaty doradczo-programowe z przedstawicielami władz administracji publicznej, z ekspertami, praktykami (głównym celem tego projektu jest wypracowanie rekomendacji realizacji polityk państwa),

– udział przedstawicieli organizacji pozarządowych i samych osób z niepełnosprawnością w różnych zespołach eksperckich i zespołach konsultacyjnych (na poziomie Parlamentu, na szczeblach wojewódzkich, powiatowych, miejskich, na wyższych uczelniach).

Pozwoliłam sobie na przytoczenie tych potraktowanych jedynie hasłowo działań dla zobrazowania, jak wielką pracę wykonują różne organizacje i same osoby niepełnosprawne na rzecz poprawy jakości życia całego społeczeństwa; problem niepełnej sprawności dotyka przecież, albo będzie dotyczył w przyszłości (choćby z powodu wieku) prawie każdego z nas.

Jeśli chodzi o odpowiedzi na trzecie pytanie, dotyczące największych zaniedbań, to można je – za paniami prelegentkami, zmieścić w czterech punktach dotyczących wymienionych artykułów Konwencji:

art. 5 – równość i niedyskryminacja osób z niepełnosprawnością,

art. 9 – mówiący o dostępności (dostępność rozumiana jako brak jednolitych i obowiązujących w całym kraju standardów i zasad),

art. 19 prowadzenie życia – samodzielnie i przy włączeniu do społeczeństwa,

art 24 – edukacja na równych zasadach.

Na uwagę zasługuje Społeczny Audyt Alternatywny z realizacji Konwencji opracowany przez 20 autorów, skonsultowany z 250 osobami, poparty przez kilkadziesiąt organizacji pozarządowych oraz wynikające z niego postulaty.

Zdaniem pani Prezes – rola organizacji pozarządowych działających na rzecz osób niepełnosprawnych i samych osób z niepełnosprawnościami jest ogromna. Pozostaje jednak bardzo dużo tematów nie do końca rozumianych przez decydentów, i często na różnych szczeblach podejmują oni decyzje (w dobrej wierze), a potem się okazuje, że różne prace są wykonane niezgodne ze standardami.

Kolejne punkty lubelskiej Konferencji to dwa panele: „Dostępność przestrzeni publicznej i projektowanie uniwersalne” oraz „Kariera zawodowa osób niepełnosprawnych i kompleksowe podejście do rehabilitacji”.

Zaproszeni do udziału w tych panelach eksperci, wypowiadali się na tematy dotyczące: dostępności przestrzeni publicznej dla osób niepełnosprawnych, standardów dostępności budynków i przestrzeni publicznej, projektowania uniwersalnego (zastąpionego ostatnio terminem „projektowanie dla wszystkich”). Poruszany był także temat kształcenia osób niepełnosprawnych na wyższych uczelniach i barier w zatrudnianiu na otwartym rynku. Osobne referaty dotyczyły zatrudnienia wspomaganego – przejścia z WTZ do zatrudnienia w firmach na otwartym rynku pracy oraz indywidualnych i społecznych korzyści wynikających z aktywizacji osób niepełnosprawnych.

Dyrektor Mirosław Przewoźnik poinformował, że materiały pokonferencyjne będą zamieszczone na stronie internetowej PFRON oraz wydrukowane w kwartalniku „Niepełnosprawność”.

Renata Nowacka-Pyrlik, instruktor ds. rehabilitacji osób niewidomych i słabowidzących

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Dodano: 14-11-2017 12:50:23