Emerytury - informacje ogólne (czerwiec 2017 r.) - Dominika Buchalska

Podstawowym aktem regulującym zagadnienia dotyczące świadczeń emerytalnych, wieku emerytalnego, wysokości emerytury jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych (Dz. ustaw z 2016 r. poz. 887). Ustawa ta w zakresie wieku emerytalnego, to jest wieku uprawniającego do przejścia na emeryturę, w ostatnich latach ulegała bardzo znaczącym zmianom.

Przypomnijmy, że w roku 2012 uchwalone zostały przepisy, które podwyższały powszechny wiek emerytalny. Znowelizowane przepisy weszły w życie z dniem 1 stycznia 2013 r. Generalnie ustawa od tego dnia przewidywała, iż powszechny wiek emerytalny wynosi 67 lat. Co więcej, ten wiek emerytalny miał być taki sam zarówno dla kobiet, jak i dla mężczyzn. Oczywiście nie było tak, że od dnia 1 stycznia 2013 r. wszyscy mieli pracować do ukończenia 67 roku życia, by otrzymać prawo do emerytury. Przewidziany został okres przejściowy – chodziło o stopniowe wydłużanie wieku emerytalnego dla ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu. Zmiany dotyczyły mężczyzn urodzonych po dniu 31 grudnia 1947 r., gdyż mężczyźni urodzeni do tego dnia zdążyli osiągnąć wiek emerytalny wynoszący do dnia 31 grudnia 2012 r. – 65 lat. Nowe przepisy objęły też swoim zasięgiem kobiety, które ukończyły 60 lat począwszy od dnia wejścia w życie znowelizowanych przepisów. A zatem zmiany i wydłużenie wieku emerytalnego dotyczyło kobiet urodzonych po dniu 31 grudnia 1952 r.

Wiek emerytalny, zgodnie z nowelizacją z roku 2012, miał być podwyższany, co kwartał o jeden miesiąc. Oznaczało to, że mężczyzna urodzony w pierwszym kwartale roku 1948 osiągał wiek emerytalny w wieku 65 lat i jednego miesiąca, natomiast mężczyzna urodzony w pierwszym kwartale 1950 r. wiek emerytalny osiągnął w wieku 65 lat i 9 miesięcy. Ostatecznie docelowy wiek emerytalny w wysokości 67 lat dotyczyć miał mężczyzn urodzonych po dniu 30 września 1953 r.

Podobnie sytuacja wyglądała w odniesieniu do kobiet. Kobieta urodzona w pierwszym kwartale roku 1953 osiągała wiek emerytalny w wieku 60 lat i jednego miesiąca, kobieta urodzona w trzecim kwartale roku 1956 wiek uprawniający do przejścia na emeryturę miała osiągnąć w wieku 61 lat i 3 miesięcy. Dopiero kobiety urodzone po dniu 30 września 1973 r. miały pracować do ukończenia 67 roku życia.

Jednakże w dniu 16 listopada 2016 r. Sejm uchwalił kolejną nowelizację ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych. Nowelizacja ta przywróciła obowiązujący do dnia 31 grudnia 2012 r. powszechny wiek emerytalny. Nowelizacja z 16 listopada 2016 r. wchodzi w życie z dniem 1 października 2017 r., a zatem od tej daty powszechny wiek emerytalny będzie wynosił 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn.

Uwaga!

Osoby, które osiągnęły wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn w okresie od 1 stycznia 2013 r. do dnia 30 września 2017 r. i nie mogły wskutek obowiązywania przepisów o wyższym wieku emerytalnym przejść na emeryturę, z dniem 1 października 2017 r. nabędą prawo do emerytury (po spełnieniu innych przewidzianych prawem warunków).

Przykładowo mężczyzna, który ukończył 65 lat w grudniu 2016 r., a dla którego zgodnie z obowiązującymi jeszcze do dnia 1 października 2017 r. przepisami wiek emerytalny wynosił 66 lat i 4 miesiące, będzie mógł z dniem wejścia w życie nowych przepisów przejść na emeryturę z dniem 1 października 2017 r., gdyż z tym dniem zaczną obowiązywać przepisy, zgodnie z którymi wiek uprawniający do przejścia na emeryturę dla mężczyzny wynosi 65 lat.

Przepisy wprowadzające wyższy wiek emerytalny wprowadziły też tzw. emeryturę częściową. Zgodnie z przepisami (które jeszcze obowiązują) ubezpieczonym, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego przysługuje emerytura częściowa, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

1) mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn,

2) osiągnęli wiek wynoszący co najmniej 62 lata dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn.

Wysokość emerytury częściowej wynosi 50% kwoty emerytury wyliczonej dla tych osób i nie podlega podwyższeniu do kwoty najniższej emerytury.

Przepisy o emeryturze częściowej z dniem 1 października 2017 r. zostają uchylone, gdyż wymagany wiek 62 lata dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn w pierwszym przypadku będzie wyższy niż powszechny wiek emerytalny przewidziany dla kobiet, a w drugim równy powszechnemu wiekowi emerytalnemu dla mężczyzn.

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych różnicuje w zakresie warunków otrzymania emerytury ubezpieczonych na tych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz tych, którzy urodzili się po dniu 31 grudnia 1948 r. Jeżeli chodzi o osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r., to zgodnie z przepisami ustawy mogą oni przejść na emeryturę, jeżeli spełniają następujące warunki: osiągnęli wiek emerytalny (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn od 1 października 2017 r. 65 lat, do tego dnia wiek wynoszący odpowiednio od 65 lat i 1 miesiąc dla mężczyzn urodzonych w pierwszym kwartale 1948 r., 65 lat i 2 miesiące dla urodzonych w drugim kwartale, 65 lat i 3 miesiące oraz 65 lat i 4 miesiące), mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że okresy składkowe to ogólnie mówiąc okresy podlegania ubezpieczeniom społecznym, opłacania składek emerytalnych i rentowych, okresy nieskładkowe natomiast to ściśle wymienione w przepisach ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych okresy, które bierze się pod uwagę przy obliczaniu stażu m.in. emerytalnego, jest to np. okres niezdolności do pracy i pobierania zasiłku chorobowego. W tym miejscu trzeba też zauważyć, że zgodnie z przepisami okresy nieskładkowe mogą stanowić maksymalnie jedną trzecią wymaganego okresu, czyli przy wymaganym okresie składkowym i nieskładkowym wynoszącym 25 lat, okresy nieskładkowe mogą stanowić maksymalnie 8 lat i 4 miesiące.

Osoby urodzone przed dniem 1 stycznia 1949 r. mogą przejść także na emeryturę mimo że nie osiągnęły wyżej wskazanych okresów składkowych i nieskładkowych po osiągnięciu wieku emerytalnego wyżej określonego, jeżeli mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 15 lat dla kobiet i co najmniej 20 lat dla mężczyzn. W tym jednak przypadku nie mają gwarancji minimalnej emerytury, czyli ich świadczenie może być niższe.

W tym miejscu trzeba też zauważyć, że ubezpieczeni urodzeni przed dniem 1 stycznia 1949 r., którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego (od 1 października 60 lat dla kobiet, 65 lat – dla mężczyzn) mogą przejść na emeryturę:

1) kobieta – po osiągnięciu wieku 55 lat, jeżeli ma co najmniej 30-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 20-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz została uznana za całkowicie niezdolną do pracy,

2) mężczyzna – po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy.

Emerytura ta przysługuje ubezpieczonym, którzy:

1. Ostatnio, przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę, byli pracownikami oraz w okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę są uprawnieni do renty z tytułu niezdolności do pracy.

2. Przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.

A zatem niższy staż emerytalny jest wymagany od osób uznanych za całkowicie niezdolnych do pracy.

Nieco inaczej wygląda sytuacja osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. Otóż zgodnie z przepisami osobom tym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego (pamiętajmy, że od dnia 1 października 2017 r. będzie to 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn). Nie ma tu mowy o wymaganym okresie składkowym i nieskładkowym. Nie jest on jednak bez znaczenia, ponieważ zbyt krótki okres udowodnionego stażu emerytalnego sprawi, że emerytura nie będzie objęta gwarancją minimalnego świadczenia. By emerytura była podwyższona do gwarantowanej minimalnej kwoty świadczenia, ubezpieczony oprócz osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego musi udowodnić:

1) 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych – w przypadku mężczyzn,

2) 20 lat (obecnie jest to 22 lata do dnia 1 października 2017 r.) – w odniesieniu do kobiet.

Wysokość emerytury zależy od kwoty odprowadzanych składek i zwaloryzowanego kapitału początkowego. Podstawą jest suma zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS z uwzględnieniem ich waloryzacji, a od 1 lutego 2014 r. również środków zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczonego (w tym przeniesionych z OFE).

Istotna jest też data złożenia wniosku o emeryturę. Im później wystąpi się o świadczenie, tym będzie ono wyższe. Jest to spowodowane tym, że emerytura wyliczana jest poprzez podzielenie podstawy jej obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia, właściwe dla wieku przejścia na emeryturę danej osoby, a zatem im później przejdziemy na emeryturę, tym krótsze będzie średnie dalsze trwanie życia.

Należy wskazać, że ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych przewiduje także instytucję emerytury z urzędu. Jest to instytucja, która dotyczy osób pobierających rentę z tytułu niezdolności do pracy. Otóż, osobom tym po osiągnięciu wieku emerytalnego zamiast renty będzie wypłacana emerytura, jeśli te osoby podlegały ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. Emeryturę przyznaje się od dnia osiągnięcia przez rencistę wieku uprawniającego do emerytury, a w przypadku gdy wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy była wstrzymana – od dnia, od którego podjęto jej wypłatę. Co istotne emerytura ta nie może być niższa od kwoty wypłacanej dotąd renty z tytułu niezdolności do pracy.

Pamiętajmy także, że zgodnie z obowiązującymi przepisami emeryci, którzy osiągnęli powszechny wiek emerytalny, mają prawo dorabiania do emerytury bez żadnych ograniczeń poza jednym wyjątkiem. Otóż prawo do emerytury ulega zawieszeniu, w praktyce emerytura nie zaczyna wcale być wypłacana, bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. A zatem warunkiem rozpoczęcia wypłacania emerytury jest rozwiązanie z dotychczasowym pracodawcą stosunku pracy. Oczywiście nie ma przeszkód do nawiązania go ponownie, jednakże do tego, by emerytura mogła być wypłacana musi nastąpić fakt rozwiązania stosunku pracy, w jakim był emeryt do dnia nabycia prawa do emerytury.

Warto też zaznaczyć, iż od 1 marca 2017 r. do 28 lutego 2018 r. minimalna emerytura wynosi 1000 zł.

Osobnym zagadnieniem jest kwestia ochrony przedemerytalnej. Kwestie te reguluje ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 1666). Otóż zgodnie z art. 39 Kodeksu pracy:

„Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku”. Zakaz ten obejmuje także zmianę warunków pracy lub płacy poprzez wypowiedzenie zmieniające.

Jest to ogólna zasada, od której jednak prawo przewiduje wyjątki.

Mianowicie, w razie likwidacji lub upadłości pracodawcy przepisy dotyczące ochrony przedemerytalnej nie mają zastosowania, a zatem pracownik, któremu brakuje nie więcej niż 4 lata do emerytury będzie mógł zostać zwolniony.

Ponadto zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca może wypowiedzieć warunki pracy lub płacy pracownikowi znajdującemu się w okresie ochrony przedemerytalnej, jeżeli wypowiedzenie stało się konieczne ze względu na:

1) wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotyczących ogółu pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ich grupy, do której pracownik należy,

2) stwierdzoną orzeczeniem lekarskim utratę zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy albo niezawinioną przez pracownika utratę uprawnień koniecznych do jej wykonywania.

Jeśli więc nie zachodzą wyżej wskazane okoliczności, to pracodawca nie może zmienić warunków pracy i płacy pracownikowi w okresie ochrony przedemerytalnej, chyba że dojdzie do tego za obopólną zgodą.

Przepisy prawa przewidują także rozwiązanie przejściowe – tymczasowe, otóż, wypowiedzenie dotychczasowych warunków pracy lub płacy także pracownikowi objętemu ochroną przedemerytalną nie jest wymagane w razie powierzenia pracownikowi innej pracy niż określona w umowie o pracę, jeśli jest to uzasadnione potrzebami pracodawcy. Powierzenie to nie może przekroczyć 3 miesięcy w roku kalendarzowym. Przy tym trzeba pamiętać, że powierzenie innej pracy nie może powodować obniżenia wynagrodzenia a praca musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika.

W kontekście osób niepełnosprawnych trzeba zwrócić jeszcze uwagę na art. 40 Kodeksu pracy, który ustanawia wyraźne wyłączenie w zakresie ochrony przedemerytalnej. Otóż, stanowi on, że ochrony przedemerytalnej nie stosuje się w razie uzyskania przez pracownika prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. A zatem przepis ten wyłącza stosowanie szczególnej ochrony stosunku pracy wobec pracowników – rencistów. Pracownik mający prawo do renty nie może być jednocześnie szczególnie chroniony ze względu na wiek – nie działa tu ochrona przedemerytalna, gdyż w razie utraty zatrudnienia ma on zapewnione środki utrzymania w postaci renty. Pracownika-rencistę można więc zwolnić za wypowiedzeniem, także gdy jest w wieku ochrony przedemerytalnej i co istotne, bez znaczenia jest, kiedy uzyskał on rentę. Nie jest konieczne, by rentę nabyć w czasie trwania ochrony przedemerytalnej, można być do niej uprawnionym już znacznie wcześniej.

Uwaga!

Jednak samo orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy nie wyłącza ochrony przedemerytalnej. Istotny jest moment przyznania prawa do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy pracownikowi – czyli wydania decyzji o przyznaniu renty, a nie moment uzyskania przez pracownika orzeczenia o całkowitej niezdolności do pracy.

Wyłączenie ochrony nie dotyczy osób częściowo niezdolnych do pracy, nawet jeśli pobierają rentę z tytułu niezdolności do pracy.

Na koniec zauważyć jeszcze należy, że skoro wyłączona wobec osób całkowicie niezdolnych do pracy pobierających rentę jest ochrona przedemerytalna związana z wypowiedzeniem stosunku pracy, to tym bardziej nie mają do tych osób zastosowania przepisy dotyczące zakazu wypowiedzenia warunków pracy i płacy, czyli tzw. wypowiedzenia zmieniającego, w okresie 4 lat poprzedzających osiągnięcie wieku emerytalnego. Należy tylko pamiętać o tym, ze musi być uzasadnienie podjęcia decyzji o zmianie warunków pracy i płacy, bez uzasadnienia decyzja jest nieprawomocna.

Dominika Buchalska, adwokat

Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników

Dodano: 07-07-2017 13:37:57