Treść strony
Atuty edukacji włączającej na tle innych rozwiązań edukacyjnych - Izabela Galicka
Można wyróżnić trzy typy kształcenia uczniów z niepełnosprawnością, w tym również z niepełnosprawnością wzroku. Jest to kształcenie segregacyjne, asymilacyjne (integracyjne) i inkluzyjne (włączające).
Typ segregacyjny jest to kształcenie specjalne, nie musi, ale zazwyczaj jest powiązane ze specjalnymi placówkami edukacyjno-wychowawczymi. Natomiast kształcenie integracyjne, inaczej zwane kształceniem wspólnego nurtu, zakłada dostęp uczniów niepełnosprawnych wzrokowo do szkół ogólnodostępnych. Uczniowie mają w nich zapewnione kształcenie specjalne pod kierunkiem tyflopedagogów. Odmiana asymilacyjna zakłada z kolei, że nie istnieje rozgraniczenie pomiędzy kształceniem specjalnym a zwykłym, i uczniowie niepełnosprawni nie mają specjalnych programów nauczania. Natomiast w modelu inkluzyjnym zmierza się do zatarcia różnic pomiędzy nauczaniem specjalnym a zwykłym, pomoc specjalną ogranicza się do koniecznego minimum.
Edukacja inkluzyjna oznacza naukę dzieci w szkole ogólnodostępnej. Oferuje wsparcie dla wszystkich uczniów w rozumieniu systemowym. Opiera się na koncepcji jednej, homogenicznej grupy. Pedagogika szkolna wysuwa się na pierwsze miejsce przed pedagogikę specjalną. Uwzględnia się czynniki emocjonalne, społeczne oraz związane z procesem kształcenia. Zakłada się także współdziałanie i zespołowe rozwiązywanie problemów.
W Polsce uczniowie z niepełnosprawnością wzroku mogą się kształcić w jednym z trzech systemów edukacyjnych, ich reprezentacjami są: szkoła specjalna, szkoła integracyjna i szkoła ogólnodostępna. W ostatnich latach daje się zaobserwować wyraźna tendencja wzrostu popularności edukacji inkluzyjnej, czyli większość dzieci z dysfunkcją wzroku trafia do szkół masowych, dotyczy to zwłaszcza dzieci słabowidzących. W przekonaniu rodziców jest to rozwiązanie korzystniejsze dla ich pociech; być może dzieciom stawia się wyżej poprzeczkę, ale też nie oddziela się ich od domu rodzinnego i środowiska. Wychodząc jednak z założenia, że wszystkie dzieci, także te z dysfunkcją wzroku, mają prawo uczyć się w szkole ogólnodostępnej, najbliższej miejscu zamieszkania, należy zauważyć, że uczniowie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi powinni mieć możliwość korzystania z nauki oraz pomocy psychologiczno-pedagogicznej we wszystkich typach szkół zgodnie z indywidualnymi predyspozycjami oraz potrzebami rozwojowymi i edukacyjnymi.
Kształcenie dzieci niepełnosprawnych wzrokowo w szkołach specjalnych ma niewątpliwie swoje dobre strony. Są tu korzystne dla dziecka warunki, mniej liczne klasy, lepszy dostęp do środków dydaktycznych dostosowanych do potrzeb dziecka z dysfunkcją wzroku. Specjaliści – tyflopedagodzy są przygotowani do pracy z uczniami niewidomymi i słabowidzącymi. Pomocą służą także nauczyciele orientacji przestrzennej, instruktorzy brajla czy terapeuci widzenia. To wszystko zapewnia dziecku duży komfort psychiczny. Jednak zazwyczaj kształcenie specjalne łączy się z oderwaniem dziecka od jego naturalnego środowiska rodzinnego i życiem w wyizolowanej grupie, w nieco „cieplarnianych” warunkach. Może to, choć nie musi, prowadzić w przyszłości do postaw pasywnych i roszczeniowych.
Z kolei nauczanie integracyjne ma na celu przede wszystkim aklimatyzację dziecka niepełnosprawnego w szkole ogólnodostępnej. Zapewnia się dziecku tzw. integrację przestrzenną, w klasie specjalnej lub w klasie z rówieśnikami pełnosprawnymi, a także pomoc pedagoga, psychologa czy nauczyciela wspierającego. Wadą takiego modelu jest fakt, że może on wywoływać u dziecka wysoki poziom stresu oraz powodować konieczność różnicowania w klasie metod pracy i wymagań. Dobrą rzeczą jest natomiast kontakt z pełnosprawnymi rówieśnikami oraz pozostawanie w naturalnym środowisku rodzinnym. Często wówczas u dzieci wzrasta stopień motywacji, aktywności życiowej, stają się one bardziej samodzielne oraz mają lepszą sprawność w komunikowaniu się.
Drugi biegun to edukacja włączająca. Koncentruje się ona na tym, by efektywnie uczyć wszystkie dzieci, także te z niepełnosprawnościami i zapewnić im poczucie przynależności do zbiorowości szkolnej. Idea edukacji włączającej opiera się na społecznym modelu niepełnosprawności, w myśl którego to nie dziecko należy zmieniać i przystosowywać do systemu szkolnego, tylko odwrotnie – szkoła i system musi się zmienić w ten sposób, by wyjść naprzeciw indywidualnym potrzebom wszystkich dzieci – i tych pełnosprawnych i tych niepełnosprawnych.
Nie jest to, wbrew pozorom, wtłaczanie wszystkich w jedną matrycę, ważne jest podejście indywidualne do ucznia i jego pracy, wspieranie dziecka, a także nauczyciela. Istotne jest również instytucjonalne i osobowe partnerstwo w stosunku do ucznia.
Przed edukacją inkluzyjną stoi szereg zadań wynikających z jej założeń. Na pewno takim czynnikiem jest równe traktowanie i obdarzanie szacunkiem wszystkich uczniów i pracowników szkoły. Ważkim zadaniem jest zwiększanie uczestnictwa dzieci w kulturze, programie nauczania i społeczności szkolnej, a z tym łączy się postulat zmniejszenia zjawiska wykluczenia w wyżej wymienionych obszarach.
Edukacja włączająca ma także na celu przekształcenie struktury organizacyjnej, jak też sposobu funkcjonowania i praktyki szkolnej, tak by uwzględniały one zróżnicowane potrzeby uczniów danej społeczności i dostosowywały się do indywidualnych predyspozycji dzieci. Edukacja inkluzyjna ma wobec tego znosić bariery w procesie edukacji w odniesieniu do wszystkich uczniów, a nie jedynie w przypadku uczniów niepełnosprawnych czy uczniów o szczególnych potrzebach edukacyjnych.
Pożądane jest wykorzystanie doświadczeń innych w usuwaniu barier, jeżeli chodzi o dostęp do edukacji dzieci z różnych środowisk i wprowadzanie zmian korzystnych dla większej liczby uczniów. Zróżnicowanie grupy szkolnej powinno być postrzegane jako wartość i bogactwo, jako zasób wspomagający edukację, a nie jako problem, który należy rozwiązać. Ważne jest przyznanie dzieciom prawa do nauki w miejscu swego zamieszkania.
Edukacja włączająca wiąże się bez wątpienia z poprawą organizacji pracy szkoły zarówno dla jej pracowników, jak i dla dzieci. Wyeksponowana jest również rola jednostki edukacyjnej w budowaniu lokalnej społeczności, rozwoju wartości i zwiększaniu sukcesów dzieci i młodzieży. Dlatego należy promować i upowszechniać współpracę między placówkami szkolnymi a lokalnymi społecznościami. Należy też mieć świadomość, że inkluzja i wyrównywanie szans edukacyjnych stanowi jeden z aspektów polityki włączającej, przełamywania barier oraz wyrównywania szans życiowych w społeczeństwie.
Źródła:
- Firkowska-Mankiewicz A., Edukacja włączająca – droga ku przyszłości, www.abcd.edu.pl
- Palak Z., Uczniowie niewidomi i słabo widzący w szkołach ogólnodostępnych, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000
- Paplińska M., Nowotna Witczak J., Tyfloedukacja jako element budowania integracji społecznej uczniów niewidomych i słabowidzących w edukacji włączającej, Wydawnictwo APS, Warszawa 2015
Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 19-10-2018 14:46:53
