Treść strony
Uczeń niewidomy w klasie - wskazówki dla nauczycieli
Uczeń niewidomy jest dzieckiem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Właściwe zaspokajanie szeroko pojętych potrzeb ucznia niepełnosprawnego wzrokowo, który uczęszcza do szkoły ogólnodostępnej lub integracyjnej wymaga specjalistycznego wsparcia od nauczycieli. Niezwykle ważna jest tu zarówno znajomość metod pracy z uczniami z dysfunkcją wzroku, jak i umiejętność doboru i adaptacji pomocy dydaktycznych dla konkretnego, niewidomego dziecka. Tekst ten zawiera kilka praktycznych wskazówek dla nauczycieli, którzy nie mieli doświadczeń w pracy z dzieckiem niewidomym.
Książki dla niewidomego ucznia i narzędzia do pisania
Uczeń niewidomy korzysta z podręczników wydrukowanych w brajlu. Każdy nauczyciel sam decyduje o wyborze podręcznika. Pamiętaj, że nie wszystkie pozycje zostały uwzględnione przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w adaptacji dla uczniów niepełnosprawnych wzrokowo, dlatego tylko niektóre tytuły są dostępne w brajlu. Zastanów się, czy nie warto, aby w danym roku szkolnym spośród tytułów wybrać te, które są dostępne w brajlu. Znacznie ułatwi to prowadzenie zajęć, bo wszyscy uczniowie (w tym dziecko niewidome) będą korzystać z tego samego podręcznika. Listę tytułów zaadaptowanych w brajlu znajdziesz na stronie Ośrodka Rozwoju Edukacji pod adresem http://www.adaptacja.ore.edu.pl
Aby uzyskać podręcznik w brajlu i powiększonym druku dyrektorzy szkół ogólnodostępnych, integracyjnych i dyrektorzy ośrodków szkolno-wychowawczych muszą złożyć zamówienia na odpowiednich formularzach znajdujących się na ww. stronie.
Robienie notatek w brajlu możliwe jest dzięki narzędziom mechanicznym i elektronicznym. Najbardziej tradycyjnym sposobem zapisu jest pisanie za pomocą maszyny brajlowskiej lub tabliczki i dłutka. Dziecko niewidome rozpoczynające naukę zapewne korzystać będzie z maszyny brajlowskiej. Zasada zapisu na maszynie brajlowskiej polega na jednoczesnym przyciskaniu klawiszy odpowiadających punktom w znaku brajlowskim. Pisząc od strony lewej do prawej, można bezpośrednio odczytywać tekst, gdyż wypukłe punkty ukazują się na górnej stronie papieru. Zapis za pomocą tabliczki i dłutka jest dużo trudniejszy niż pisanie na maszynie, ponieważ znaki brajlowskie zapisuje się rozpoczynając od strony prawej, przesuwając ku lewej stronie wersu. Pisanie na tabliczce brajlowskiej polega na wtłaczaniu za pomocą dłutka poszczególnych punktów znaku brajlowskiego, ale w jego lustrzanym odbiciu po to, aby po odwróceniu kartki odczytać właściwie zapisany tekst. Z tego względu naukę pisania za pomocą tabliczki i dłutka warto wprowadzać na późniejszym etapie edukacji.
Pamiętaj, że niewidomy uczeń piszący na maszynie nie będzie korzystał z tradycyjnego zeszytu. Najczęściej do maszyn brajlowskich wykorzystuje się papier brajlowski, który jest nieco grubszy od papieru używanego w zwykłych drukarkach, a jego podwyższona gramatura sprzyja większej trwałości druku brajlowskiego.
Czasami, w przypadku małych dzieci, których mięśnie rąk nie są jeszcze wyćwiczone, papier brajlowski można zastąpić zwykłym. Pisanie na nim nie wymaga dużej siły nacisku klawiszy maszyny. Wadą korzystania ze zwykłego papieru jest to, że notatki są nietrwałe, ponieważ punkty w trakcie czytania wcierają się, przez co tekst po pewnym czasie staje się nieczytelny.
Zeszyt niewidomego ucznia stanowić będzie zbiór notatek dokonanych na pojedynczych kartkach. W związku z tym, przygotuj segregatory lub plastikowe skoroszyty z możliwością wpinania kartek oraz brajlowskie kartki z dziurkami (zrób dziurkaczem otworki po lewej stronie kartki tak, aby łatwo wpinać je do segregatora). Koniecznie pokaż dziecku jak wkładać i wyjmować kartki ze skoroszytu, czy segregatora. Na początku dziecko będzie potrzebowało Twojej pomocy i wspólnego z nim wykonywania tej czynności.
Aranżacja klasy
Dla ucznia niewidomego ogromne znaczenie mają wszelkie dostępne informacje dotykowe, stąd najlepszym rozwiązaniem jest zamieszczenie wypukłych symboli, a nawet podpisów w brajlu na szafkach, półkach, czy oznaczeniach sali lekcyjnej. Pamiętaj, aby napisy brajlowskie znajdowały się na takiej wysokości, aby dziecko mogło z łatwością do nich sięgnąć i przeczytać dotykiem. Do etykietowania bardzo dobrze nadają się taśmy Dymo dostępne w Polskim Związku Niewidomych lub przezroczyste folie samoprzylepne, które można kupić w każdym, większym sklepie z artykułami papierniczymi.
Zwróć szczególną uwagę na ustawienie mebli w klasie. Może uda Ci się tak zaaranżować układ stolików i krzeseł, aby powstała wyraźnie określona ścieżka komunikacyjna, która ułatwi niepełnosprawnemu wzrokowo uczniowi swobodne poruszanie się, bez zagrożenia wpadnięcia na przeszkody. W pierwszych dniach zajęć zapoznaj dziecko z układem klasy: gdzie znajdują się okna, drzwi, Twoje biurko, ławka dziecka, szafki z pomocami. Przećwicz kilkakrotnie wspólne przejście od drzwi do ławki i z powrotem, a potem inne małe trasy w obrębie klasy. Sprawdź, czy uczeń potrafi samodzielnie je pokonać.
Dla bezpieczeństwa niewidomego ucznia, wprowadź zasadę, że drzwi do klasy są zawsze zamknięte. Zwróć uwagę wszystkich uczniów w klasie na konieczność zachowania porządku w sali: dostawianie krzesełek do ławek, wieszanie plecaków pod ławką. Takie działania ułatwią bezpieczne poruszanie się nie tylko niewidomemu uczniowi.
Specjalistyczne wsparcie dla dziecka niewidomego
- Bycie przewodnikiem
W pierwszych dniach roku szkolnego niezwykle ważne jest zaznajomienie dziecka z budynkiem szkoły oraz nauczenie go samodzielnego pokonywania kilku podstawowych tras: do klasy, toalety, jadalni, czy szatni. M. Walkiewicz-Krutak (2008, s. 37-46 ) przedstawia podstawowe zasady, jak bezpiecznie prowadzić (być przewodnikiem) niewidomego ucznia. „Oferując pomoc dziecku – warto podejść do niego z boku i zasygnalizować swoją obecność komentarzem słownym, np. „Witaj Janku, tu Pani Asia – czy chcesz żeby ci pomóc dojść na stołówkę?”. Podejście z boku dość blisko dziecka, a tym samym mówienie do dziecka bliżej jednego jego ucha, ułatwia mu lokalizację osoby, która mówi do niego, pozwala na dokładniejsze określenie odległości, w jakiej znajduje się osoba, niż wówczas, gdy głos rozlega się dokładnie na wprost twarzy. Kiedy chcesz zasygnalizować dziecku swoją gotowość do pomocy, dotknij delikatnie zewnętrznej strony jego dłoni lub przedramienia swoją dłonią (najlepiej grzbietem dłoni). W ten sposób zapobiegniesz sytuacji, w której dziecko musi szukać ręki przewodnika gdzieś w przestrzeni i dasz mu dokładne informacje o tym, gdzie się znajdujesz. Dziecko może wówczas przesunąć swoją dłoń po Twojej ręce (przedramieniu) i chwycić Cię w odpowiedni sposób nad łokciem. Prawidłowy sposób trzymania przewodnika, czyli taki, który daje poczucie bezpieczeństwa i jednocześnie sprzyja zbieraniu informacji o otoczeniu, to chwyt, w którym cztery palce obejmują ramię przewodnika (znajdują się na zewnątrz ramienia przewodnika), a kciuk obejmuje ramię od strony wewnętrznej. Ten chwyt daje najlepszą możliwość odczytywania informacji z ramienia przewodnika. Chwyt powinien być dostatecznie silny, aby zapewnić stały kontakt, ale nie powinien być niewygodny dla przewodnika. Tak więc dziecko trzyma prawą ręką Twoje lewe ramię lub lewą ręką Twoje prawe ramię. Wasze barki powinny znajdować się w jednej linii. Możesz trzymać swoje ramię blisko boku, Twoja ręka może być ugięta w łokciu lub wyprostowana wzdłuż ciała. Idąc w ten sposób, razem zajmujecie szerokość około półtorej osoby. Taką szerokość możesz w miarę łatwo kontrolować. Dziecko powinno znajdować się w odległości ok. pół kroku za przewodnikiem. Takie ustawienie nie krępuje ruchów ani Tobie ani dziecku i pozwala na swobodny marsz (…) Dzieci i osoby znacznie niższe od przewodników powinny zastosować chwyt na przedramieniu przewodnika, między nadgarstkiem a łokciem (a nie nad łokciem). Dokładne miejsce uchwytu podyktowane jest potrzebą utrzymania kąta prostego, który wyznacza bezpieczną odległość osoby prowadzonej od przewodnika. Małe dzieci, zwłaszcza na początku edukacji poruszania się z przewodnikiem, mogą trzymać palec lub dwa palce przewodnika” (Walkiewicz-Krutak, 2008, s. 37-46) .
- Brajl
Najczęściej pierwszy kontakt z wypukłym pismem uczeń niewidomy ma dopiero w klasie pierwszej. Z tego powodu wiele dzieci nie jest gotowych do nauki czytania i pisania, nie tylko z punktu widzenia znajomości i rozumienia języka, ale także w zakresie wrażliwości i percepcji dotykowej, podstawowych umiejętności mechanicznych związanych ze specyfiką czytania dotykowego. Nauczanie pisma dotykowego jest wyzwaniem dla niedoświadczonego nauczyciela. Proces wprowadzania pojęcia sześciopnuktu, czy nawet już konkretnego symbolu brajlowskiego wymusza właściwy dobór specjalnych materiałów i pomocy dydaktycznych do nauki brajla. Do nauki orientacji w sześciopunkcie najlepiej nadają się kostki brajlowskiej (drewniana kostka o wymiarach 7 cm x 10 cm, zawierająca otworki ułożone w 2 kolumnach po 3 oraz drewniane kołeczki zakończone kulką), które można zastąpić wytłaczankami do jaj (6 wgłębień i kule, np. piłeczki gumowe). Jeśli potrzebujesz pomocy w nauczaniu brajla, wykorzystaj program Mangold przygotowujący do nauki czytania i pisania. Rozwojowy program percepcji dotykowej i rozpoznawania liter brajlowskich (Wyd. ZG PZN, Warszawa, 2000) autorstwa Sally Mangold dostępny jest w Polskim Związku Niewidomych. Program zawiera dwa podręczniki. Jeden z nich, czarnodrukowy, to „Podręcznik dla nauczyciela”. Obejmuje on instrukcje oraz informacje o minimalnym zakresie umiejętności, które uczeń powinien zdobyć na poszczególnych lekcjach. Drugi podręcznik w formie dwóch tomów brajlowskich to „Podręcznik dla ucznia”. Składa sie on z oddzielnych kart z ćwiczeniami. Wiele stron z ćwiczeniami możesz powielać samodzielnie na maszynie brajlowskiej. Ćwiczenia z tego programu będą wymagały Twojego wsparcia i pomocy w nauce dziecka prawidłowego ułożenia dwóch rąk i ośmiu palców na początku wiersza. Początkowo trzeba będzie prowadzić jego ręce, by zorientowało się, jak wygląda właściwy ruch. Powinno płynnie przesuwać dłonie po powierzchni od lewej strony do prawej.
Innymi Edukacyjnymi pomocami wspierającymi naukę brajla są książeczki dotykowe dla niewidomych dzieci. Mogą mieć one różne kształty i są zazwyczaj przygotowane z różnych faktur. Idei opracowania książeczki dotykowej przyświecają 2 koncepcje. Pierwsza to przygotowanie książeczki dotykowej dla dziecka. Jest to zazwyczaj książka tematyczna rozwijająca zakres słów, rozbudzająca percepcję dotykową i wprowadzająca pojęcie sześciopunktu. Drugi rodzaj stanowią książeczki stworzone razem z dzieckiem. Rozwijają one aktywność dotykową, umiejętność manipulacji i koordynacji ruchowej, czyli wszystkie sprawności, których opanowanie jest niezbędne do nauki pisma Braille’a. Ten rodzaj książek zawiera zazwyczaj historyjkę obrazkową, którą wymyśla dziecko lub nauczyciel razem z dzieckiem. Spróbuj przygotować pięciostronicową książeczkę z prostym tekstem brajlowskim i prostymi rysunkami (zamiast rysunków możesz użyć przedmiotów trójwymiarowych przytwierdzonych do kart książeczki). Więcej informacji o tym jak należy redagować rysunek i ilustrację dotykową dla dziecka niewidomego znaleźć można w tekście E. Więckowskiej „Projekt zasad redagowania rysunku i ilustracji dla ucznia niewidomego”, który znajduje się pod adresem: http://www.adaptacje.uw.edu.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=40&Itemid=21
- Pomoce dydaktyczne
Wśród pomocy dydaktycznych przydatnych w pracy z niewidomym uczniem powinny znaleźć się między innymi:
- ruchome alfabety Braille’a
- tablica korkowa i pinezki
- plastelina
- samodzielnie przygotowane brajlowskie suwaki wyrazowe (analogiczne do tych używanych przez widzących uczniów)
- krzyżówki w brajlu
- rysunki brajlowskie (Polski Związek Niewidomych dysponuje bazą w pełni dostosowanych do odbioru dotykowego rysunków wypukłych dla niewidomych. Baza rysunków powstała dzięki pracy zespołu, specjalistów. Rysunki drukowane są na papierze brajlowskim na drukarce typu TIGER. Rysunki znajdujące się w BAZIE RYSUNKÓW są odpowiednio kategoryzowane i opisywane, co niewątpliwie ułatwia ich wyszukiwanie. Rysunki można zamówić na ustalonych w Polskim Związku Niewidomych zasadach. Wydruk zawiera jednocześnie wersję czarnodrukową i brajlowską. Więcej informacji można znaleźć na stronie Polskiego Związku Niewidomych, http://www.pzn.org.pl
- mapy dotykowe
- samodzielnie przygotowane książeczki dotykowe
- kubarytmy (pomoc do nauki matematyki)
- makiety
- przedmioty codziennego użytku i inne obiekty trójwymiarowe, o których będzie mowa na zajęciach
- folie i rysownice (dostępne w PZN)
Pamiętaj, że dziecko niewidome widzi dotykiem, dlatego tak często jak to tylko możliwe stwarzaj okazję do dotykowego poznawania przedmiotów. Nie zapominaj, aby słownie objaśniać wszystko to, co robisz, aby uczeń niewidomy w pełni mógł uczestniczyć w lekcji. Staraj się udzielać dodatkowych wskazówek co do przedmiotów, zjawisk, które uczniowie widzący poznają w czasie obserwacji.
Małgorzata Paplińska
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu licznikówDodano: 04-02-2016 22:51:31
