Treść strony
Na dobrą pamięć – Małgorzata Gruszka
„Skleroza nie boli, ale…” oto najbardziej znane i najczęściej powtarzane powiedzenie związane z pamięcią, a raczej z tym, że czasem szwankuje. Treść porzekadła zawiera dwie informacje: pierwsza odnosi się do tego, że nazywane sklerozą problemy z pamięcią nie powodują bólu; druga – znacznie krótsza, z jednym, lecz jakże wymownym słowem „ale” – mówi, że nie powodująca bólu, szwankująca pamięć bywa bardzo kłopotliwa. Istotnie, kłopoty z pamięcią zauważalnie wpływają na jakość życia we wszystkich obszarach. Czym jest pamięć? Jakie są rodzaje pamięci? Jak funkcjonuje pamięć osób z dysfunkcją wzroku? Co robić na dobrą pamięć? Na powyższe pytania znajdą Państwo odpowiedzi w poniższym artykule.
Czym jest pamięć?
Wyobraźmy sobie, że po przebudzeniu, będąc jeszcze w łóżku wyłączamy naszą pamięć, a następnie próbujemy zacząć dzień: wstać, ubrać się, umyć, zrobić i zjeść śniadanie, wyjść do pracy, dotrzeć do niej i wykonywać tam swoje obowiązki. Co uda nam się zrobić? Oczywiście nic! Dlaczego? Bo nie będziemy pamiętać, jak mamy wstać, jak się ubrać, jak dojść do łazienki, jak się umyć, jak dojść do kuchni, gdzie znaleźć potrzebne rzeczy do zrobienia śniadania i jak je zrobić, jak wyjść do pracy, jak do niej dojść, co i jak w niej wykonywać. Pamięć jest najważniejszą i centralną funkcją naszego umysłu. Bez niej nie tylko nie moglibyśmy wykonywać codziennych czynności, ale także formułować myśli, nazywać uczuć, porozumiewać się za pomocą języka, czytać, pisać, liczyć, wnioskować, porównywać, orientować się w przestrzeni, posiadać tożsamości, uczyć się i dokonywać zmian.
Z naukowego punktu widzenia pamięć jest cechą istot żywych rozumianą jako zdolność układu nerwowego do rejestrowania, przechowywania, utrwalania i odtwarzania dostępnych informacji, a także wrażeń i przeżyć. Wszystko, co robimy, myślimy i odczuwamy, zawdzięczamy powyższym czynnościom naszej pamięci. Wiemy, w jaki sposób umyć zęby, dojść w określone miejsce, upiec ciasto, obsługiwać komputer, posługiwać się pieniędzmi – o ile wcześniej informacje związane z tymi czynnościami dotarły do naszego umysłu, zostały zarejestrowane, przechowane i utrwalone w naszej pamięci, a następnie w odpowiednim momencie odtworzone (czy przywołane) i wykorzystane. Rola i znaczenie pamięci sprawiają, że znaczne niedomogi w tym zakresie często skutkują poważnymi, a czasami wręcz zagrażającymi życiu kłopotami w funkcjonowaniu.
Kategorie i rodzaje pamięci
Dla ułatwienia zrozumienia złożoności pamięci, dzieli się ją na dwie główne kategorie: pamięć krótkotrwałą i długotrwałą.
Krótkotrwała (nazywana też świeżą lub roboczą) zgodnie z nazwą pozwala na przyswojenie i przechowanie niewielkiej ilości informacji w krótkim okresie czasu. Informacje te, w zależności od znaczenia, znikają lub przekazywane są do pamięci długotrwałej. Pamięć krótkotrwała jednorazowo zapamiętuje od siedmiu do dziewięciu elementów i przechowuje je około trzydziestu sekund. Przykładowo: ucząc się jakiejś definicji, rejestrujemy ją w pamięci krótkotrwałej i dzięki temu jesteśmy w stanie powtórzyć. Powtarzana wielokrotnie podczas uczenia się świeżo zapamiętana definicja, przenoszona jest do pamięci długotrwałej, dzięki czemu możemy odtworzyć ją na egzaminie. Pamięć krótkotrwała to coś w rodzaju magazynu przechowującego informacje potrzebne tu i teraz, na przykład numer telefonu, zanim go zapiszemy. Pamięć ta umożliwia prowadzenie rozmów, bo rejestruje wypowiedzi naszych rozmówców, a bez tego nie bylibyśmy w stanie na nie odpowiedzieć.
Pamięć długotrwała – jak nazwa wskazuje – służy do przechowywania, utrwalania i odtwarzania większej ilości informacji i w czasie odległym od zetknięcia się z nimi. Dzięki pamięci długotrwałej informacje usłyszane od pani w okienku bankowym będziemy pamiętać po przyjściu do domu i jeszcze przez co najmniej kilka dni, chociaż nie zapisaliśmy ich podczas wizyty w banku. Pamięć długotrwała przechowuje informacje, a także wrażenia i przeżycia w czasie od kilku dni do kilkudziesięciu lat. Im większe znaczenie mają dla nas jakieś informacje, im częściej je powtarzaliśmy, im więcej mamy skojarzeń z nimi, tym większa jest szansa, że zapiszą się w pojemnym i trwałym magazynie naszej pamięci. Oto dlaczego większość z nas pamięta wierszyk „Kto ty jesteś? Polak mały…”, numery telefonu współmałżonka czy rodziców, datę bitwy pod Grunwaldem, rytuały związane ze świętami itp.
Ze względu na wielorakość informacji przechowywanych w pamięci długotrwałej, wyróżniamy kilka rodzajów tej pamięci:
– Pamięć autobiograficzna obejmuje ważne wydarzenia z naszego życia. To tam sięgamy, gdy przywołujemy pierwsze wspomnienie związane z rodzicami, ważne wydarzenia z życia szkolnego, licealną miłość, ważne fakty z życia zawodowego, emocje związane z macierzyństwem, ojcostwem itp. Tam zapisane są informacje o tym, kim jesteśmy, skąd pochodzimy i jakie mamy plany na przyszłość. Pamięć autobiograficzna pozwala na umiejscawianie w czasie różnych wydarzeń z życia osobistego; dzielenie ich na teraźniejsze, przeszłe i bardzo dawne.
– Pamięć fonologiczna – odpowiada za przechowywanie, utrwalanie i odtwarzanie czynności związanych z językiem. Bez niej nie nauczylibyśmy się żadnego języka (również ojczystego), nie pamiętalibyśmy, jak wymawiać słowa, jak łączyć je w zdania i jak rozumieć mowę kierowaną do nas.
– Pamięć ruchowa – odpowiada za przechowywanie, utrwalanie i odtwarzanie sekwencji ruchowych niezbędnych przy wykonywaniu różnych czynności. Efektem działania pamięci ruchowej jest na przykład chodzenie, umiejętność używania noża i widelca, jazda na nartach, bezwzrokowe pisanie na komputerze, biegła gra na instrumentach czy posługiwanie się białą laską na ulicy.
– Pamięć sensoryczna – przechowuje, utrwala i odtwarza wrażenia zmysłowe (wzrokowe, słuchowe, dotykowe, węchowe i smakowe). Bez niej nie pamiętalibyśmy, co lubimy, a czego nie lubimy jeść; jakie tkaniny lubimy nosić, a jakich unikamy; jakie zapachy są dla nas ładne, a jakie niekoniecznie; jaką muzykę kochamy, a jakiej nie znosimy; na co patrzymy z przyjemnością i od czego odwracamy głowę.
– Pamięć semantyczna – w niej przechowywana jest, utrwalana i odtwarzana wiedza nabyta w przeszłym lub aktualnym procesie edukacji. Umożliwia docieranie do wiedzy szkolnej, przyswojonej na studiach lub związanej z aktywnością zawodową. Dzięki niej potrafimy odtworzyć to, czego dowiedzieliśmy się kiedyś na lekcjach historii, literatury, fizyki, matematyki, chemii, geografii czy biologii. Ta sama pamięć przechowuje informacje o przedmiotach codziennego użytku i sposobach ich użytkowania. W niej też notowane są wszelkie wiadomości o otoczeniu zewnętrznym (budynkach, placach i ulicach).
– Pamięć epizodyczna – tu przechowujemy, utrwalamy i odtwarzamy zdarzenia dziejące się w naszej rzeczywistości, ale nie dotyczące bezpośrednio nas. Są to wydarzenia polityczne, sportowe, artystyczne, społeczne itp.
– Pamięć proceduralna – pozwala na wykonywanie złożonych czynności, takich jak czytanie, operacje liczbowe czy wieloetapowe czynności dnia codziennego. Dzięki niej, zabierając się do czegoś, wiemy, jak to zrobić. Wszystkie wymienione tu rodzaje pamięci długotrwałej współdziałają ze sobą w zależności od sytuacji i potrzeby. Dla przykładu: rozmawiając o zupie pomidorowej, korzystamy z pamięci sensorycznej, semantycznej, autobiograficznej i proceduralnej. Pamiętamy bowiem, jak smakuje ta zupa, jak się nazywa, kto nam ją gotował w dzieciństwie i jak się ją przyrządza.
Jak funkcjonuje pamięć osób z dysfunkcją wzroku
Wśród osób z dysfunkcją wzroku, podobnie jak wśród tych z pełną możliwością widzenia, zdarzają się osoby obdarzone ponadprzeciętną zdolnością do zapamiętywania i odtwarzania różnych informacji. Zdolność ta – jeśli występuje – nie jest związana bezpośrednio z uszkodzeniem lub brakiem wzroku. Jak dotąd nie istnieją dowody naukowe na to, że struktury mózgowe odpowiedzialne za różne rodzaje pamięci u osób z uszkodzonym wzrokiem wyglądają lub działają jakoś inaczej. Mimo to w sytuacjach codziennych często okazuje się, że ktoś słabiej widzący lub niewidzący w ogóle szybciej przypomina sobie różne rzeczy, pamięta więcej szczegółów itp. Trudno się więc dziwić, że ludzie często żywią przekonanie, że niewidzeniu towarzyszy lepsza pamięć. Tymczasem nie jest ona lepsza sama z siebie, lecz z konieczności jest częściej wykorzystywana, lepiej wyćwiczona, a przez to bardziej efektywna. Osoby słabowidzące i niewidzące nie otrzymują przy narodzinach lepszej pamięci w zamian za swą niepełnosprawność. Podobnie jak osoby pozbawione rąk, nie dostają od natury inaczej ukształtowanych i sprawniejszych stóp, choć potrafią używać ich do malowania, jedzenia czy pisania.
Osoby z niepełnosprawnością wzrokową do lepszego funkcjonowania wykorzystują przede wszystkim pamięć ruchową, sensoryczną, semantyczną, pamięć elementów przestrzeni i pamięć proceduralną. Dzięki pamięci ruchowej inaczej posługują się białą laską na chodniku, na schodach, w autobusie czy w sklepie, dostosowując sposób trzymania jej i operowania nią do danego miejsca. Pamięć sensoryczna umożliwia im orientowanie się w przestrzeni dzięki rejestrowaniu informacji, takich jak zmiana podłoża pod stopami, docierające dźwięki czy charakterystyczne zapachy. Dzięki semantycznej pamięci elementów przestrzeni wiedzą, co znajduje się na danym odcinku trasy i czego należy szukać. Z kolei pamięć proceduralna pozwala przyswoić i odtworzyć czynności związane z pokonywaniem dłuższych i bardziej skomplikowanych tras.
Podsumowując: pamięć osób z dysfunkcją wzroku funkcjonuje tak samo jak pamięć osób widzących, z tą różnicą, że – ze względu na specyficzną cechę, jaką jest całkowity lub częściowy brak widzenia – bywa znacznie częściej i intensywniej użytkowana, a przy okazji doskonalona.
Co robić na dobrą pamięć?
Napisałam już, że pamięć doskonalona jest przez częste i intensywne użytkowanie. To samo oczywiście służy podtrzymywaniu jej w dobrej formie. Użytkować, a więc ćwiczyć pamięć można na co dzień, w różnych sytuacjach i na różne sposoby.
Oto kilka przydatnych wskazówek związanych z codziennym treningiem pamięci.
- Bądź tu i teraz. Nasza pamięć działa łącznie z procesami poznawczymi takimi jak spostrzeganie i uwaga. Żeby coś zapamiętać, trzeba to coś najpierw zobaczyć, usłyszeć lub poczuć, następnie zarejestrować w pamięci krótkotrwałej i odtworzyć lub przenieść do długotrwałej. Spostrzeganie to inaczej zauważanie tego, co robimy i tego, co dzieje się wokół nas. Z kolei uwaga to skupianie się na jednym i drugim. Problemy z pamięcią wyrażane słowami: „gdzie ja to położyłem, co ja miałam zrobić, po co tu przyszłam, czy na pewno coś zrobiłam”, biorą się stąd, że wykonując drobne czynności, myślimy o czymś innym. Chcąc ich uniknąć i doskonalić pamięć krótkotrwałą, staraj się, by twój umysł był dokładnie przy tym, co właśnie robisz, a twoje myśli dotyczyły właśnie wykonywanej czynności. Unikniesz w ten sposób tracenia czasu na szukanie dopiero co odłożonych gdzieś rzeczy, wracania i sprawdzania czy drzwi zostały zamknięte, żelazko wyłączone a woda zakręcona. Bycie tu i teraz, to nazywanie w myślach tego, co właśnie robisz: „kładę okulary na komodę, idę do pokoju po świeczkę, zamykam drzwi, wyłączam żelazko, zakręcam wodę”. Nazywanie w myślach tego, co robimy można wzmocnić przez wzięcie przed tym głębszego oddechu. Generalnie rzecz biorąc, nasza pamięć krótkotrwała funkcjonuje i służy nam lepiej, gdy świadomie zatrzymujemy się na tym, co robimy.
- Daj czas pamięci. Usiłując przypomnieć sobie różne rzeczy, sięgamy do magazynu pamięci długotrwałej. Wydobycie stamtąd jakichś informacji wymaga czasem dłuższej chwili. Dlatego nie przerażaj się tym, że coś, o czym dawno nie myślałeś, nie od razu ci się przypomina. Spokojnie odczekaj chwilę, a najprawdopodobniej uzyskasz dostęp do potrzebnych ci informacji.
- Trenuj pamięć. W obecnych czasach wszyscy mamy pod ręką mnóstwo urządzeń umożliwiających szybki zapis i odtwarzanie różnych informacji. To bardzo wygodne, ale nie sprzyja ćwiczeniu pamięci. Chcąc trenować mózg, zanim zajrzysz do zapisanej listy zakupów, spróbuj przypomnieć sobie, co zamierzałeś kupić, dopiero potem sprawdź, czy pamiętasz wszystko i zacznij robić zakupy. Podobnie postępuj z zapisanymi planami na dany tydzień, przepisami kulinarnymi, hasłami w krzyżówkach, szaradach i łamigłówkach. Zanim zajrzysz do jakiejś ściągawki, spróbuj przypomnieć sobie, co zaplanowałeś, jak przyrządzić daną potrawę, jak brzmi potrzebne ci hasło itd. Oczywiście, nie da się wszystkiego pamiętać i nie o to tu chodzi. Ważne jest to, by możliwie jak najczęściej uruchamiać pamięć, bazować na niej i użytkować w celu zachowania możliwie najlepszej formy najważniejszej funkcji naszego umysłu.
- Otwórz się na nowe! Twoja pamięć niewątpliwie zyska, jeśli będziesz otwarty na nową wiedzę i umiejętności. Przy czym, wiedza nie musi być specjalistyczna, a umiejętności fachowe. Dobrej formie pamięci sprzyja ciekawość świata i liczne zainteresowania. Służy jej również dostarczanie nowych treści i stwarzanie okazji do robienia czegoś po raz pierwszy. Okazją taką jest każdorazowa nauka obsługi jakiegoś urządzenia, opanowanie podstawowych zwrotów w języku kraju, do którego udajemy się na letni wypoczynek, przyrządzenie nowej potrawy, dotarcie inną drogą do jakiegoś miejsca lub zrobienie czegoś nieco inaczej niż dotychczas.
- Relaksuj się pamięcią! Trening pamięci może być bardzo przyjemny i relaksujący. W wolnych chwilach próbuj przypominać sobie i streszczać ulubione powieści czy filmy. Twórz śmieszne zdania z wyrazów zaczynających się na tę samą literę, na przykład: Ambitny Aleksander adorował arogancką Alicję. Twórz w myślach łańcuchy wyrazów określonej kategorii, na przykład zwierząt, zaczynających się na ostatnią literę poprzedniego: pies, sowa, antylopa, aligator, ryś. Przypominaj sobie słowa swoich ulubionych piosenek. Wykonuj w pamięci działania typu 17 × 3, 258 + 42, 736 – 91. Niech będą na tyle trudne, żebyś musiał się zastanowić, ale na tyle łatwe, by można je było wykonać w pamięci. Przywołuj pozytywne wspomnienia z możliwie największą ilością szczegółów: kiedy to było, gdzie to było, z kim byłeś, co robiłeś, co się działo, co robili inni, co czułeś i co było najfajniejsze.
Wszystkim Państwu życzę powodzenia w pamiętaniu o pamięci!
Małgorzata Gruszka
Błąd: Nie znaleziono pliku licznika!Szukano w Link do folderu liczników
Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2021–2024 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 10-03-2022 13:22:07
