Treść strony
Mamo, tato, czy wiecie, jak widzę? - Aneta Bester
Jestem przekonana, że wszyscy zdajemy sobie sprawę, jak ważny w funkcjonowaniu człowieka jest wzrok i widzenie, zatem zbierzmy te informacje w całość:
- Aż 80-85% informacji o świecie dociera do nas poprzez zmysł wzroku,
- Umiejętność widzenia nie jest wrodzona, a dziecko nie wie, czy widzi prawidłowo,
- Nauka widzenia to ciężka praca: to stymulacja wzrokowa i doświadczenia wzrokowe,
- Wzrok kieruje aktywnością ruchową człowieka, bowiem to właśnie on jest najistotniejszym motywatorem do ruchu,
- Wzrok jest integralną, bardzo istotną częścią rozwoju ruchowego, społecznego i poznawczego każdego człowieka,
- Wyniki badania okulistycznego nie determinują funkcjonowania wzrokowego dziecka,
- Bardzo często błędnie przypisuje się dzieciom dysleksję, zamiast obserwować je w kierunku optodysleksji (dysleksja rozwojowa jest „nieuleczalna”, optodysleksję przy odpowiednich ćwiczeniach wzrokowych można całkowicie wyeliminować).
Wychodząc z dzieckiem od lekarza okulisty, mamy w ręku enigmatycznie brzmiący wynik „visus oka prawego”, „visus oka lewego”. Wielu rodziców zastanawia się wówczas, jak rozumieć taki wynik badań okulistycznych. Co właściwie wynika z faktu, że dziecko ma określoną liczbę dioptrii? Trudno z tego wnioskować, co i jak faktycznie widzi maluch; jak otrzymany wynik badania przedkłada się na codzienne funkcjonowanie dziecka. Problem dodatkowo eskaluje, gdy dziecko dotknięte jest niepełnosprawnością sprzężoną – bywa, że wtedy okuliści nawet nie podejmują się badania wzroku takiego pacjenta. A jeśli wzrok pozostaje jako jedyny z nieuszkodzonych kanałów przetwarzania poznawczego małego człowieka, to warto się na nim skupić i go optymalnie wykorzystać! Stąd konieczność przeprowadzenia funkcjonalnej oceny widzenia.
Co to takiego???
Diagnoza funkcjonalna nie równa się okulistycznemu badaniu wzroku, ale zawsze powinna opierać się na badaniach wykonanych przez lekarza okulistę. Nie zastąpi ona sprawdzenia parametrów wzrokowych (jak u okulisty czy optometrysty) i nie pomoże w dobraniu korekcji okularowej. Dostarczy jednak informacji, jak dziecko w rzeczywistości widzi: czy i z jakiej odległości dostrzega zabawki i przedmioty wokół, czy widzi przeszkody, a dzięki temu, czy ma możliwość ich unikać na swojej drodze, czy jest w stanie ocenić wysokość położenia przedmiotów, wysokość schodów, głębię pomieszczenia czy przedmioty znajdujące się w ruchu, jak reaguje na poszczególne kolory, itp.
Funkcjonalna ocena widzenia małego dziecka jako zupełnie nieinwazyjne badanie polega na zbieraniu informacji o wzrokowym funkcjonowaniu dziecka w jego naturalnym otoczeniu: dostarcza informacji, jak maluch radzi sobie w domu, przedszkolu, w szkole, na treningu… Celem diagnozy funkcjonalnej widzenia jest określenie stopnia, w jakim dziecko wykorzystuje osłabiony wzrok w naturalnych warunkach, ale również ustalenie, w których sferach funkcjonowania wzrokowego dziecko słabowidzące sobie radzi, a w których wymaga wsparcia i terapii.
Co obejmuje diagnoza widzenia funkcjonalnego, po co ją robić?
Podczas oceny funkcjonalnej terapeuta bada wpływ na sprawność wzrokową dziecka czynników zewnętrznych takich, jak oświetlenie, kontrast, barwa, ruch i relacje przestrzenne. Badanie obejmuje:
- ocenę występowania i poziomu rozwoju funkcji okoruchowych: fiksacji, śledzenia wzrokiem, zbieżności, przenoszenia spojrzenia, przeszukiwania wzrokiem;
- ocenę poziomu rozwoju widzenia (określanie etapu rozwoju widzenia, na którym dziecko się znajduje);
- ocenę korzystania z możliwości wzrokowych podczas rozmaitych zadań i czynności wzrokowych, opartą na obserwacji funkcjonowania dziecka (w zakresie koordynacji wzrokowo-ruchowej, manipulacji i zabawy obiektami, czynności poznawczych, interakcji społecznych, orientacji przestrzennej i samodzielnego przemieszczania się, czynności samoobsługowych);
- ocenę funkcjonalnego widzenia do dali – badanie podobne do badania okulistycznego, ale bez porażenia akomodacji,
- ocenę funkcjonalnego widzenia do bliży – badanie podobne do badania okulistycznego, jednak jego celem nie jest korekcja okularowa, a ocena możliwości wzrokowych, funkcjonowania wzrokowego na bliskie odległości,
- ocenę wrażliwości na kontrast, która ma określić, jaki najsłabszy bodziec wzrokowy wywołuje reakcję spostrzeżeniową; dzięki temu badaniu można dostosować narzędzie piśmienne dla dziecka lub ilustracje, a także określić najlepszy sposób pokazywania przedmiotów, tak aby były najlepiej widoczne przez osobę słabowidzącą,
- test widzenia stereoskopowego (obuocznego),
- ocenę funkcjonalnego pola widzenia, czyli określenie pola, w którym przedmiot jest widziany,
- test kolorów służący ocenie zaburzeń widzenia barwnego w paśmie czerwonym, zielonym czy niebieskim;
- określenie mocnych i słabych stron funkcjonowania wzrokowego dziecka;
- określenie czynników, które mają wpływ na zmienne funkcjonowanie wzrokowe dziecka (jeśli funkcjonowanie owo jest zmienne);
- zaplanowanie realnych celów terapii wzroku;
- badanie postępów w terapii.
Jak się przygotować do badania?
Jak wspomniałam, ocena funkcjonalnego widzenia jest zupełnie nieinwazyjnym badaniem, do którego w żaden szczególny sposób nie należy się przygotowywać (jest bezbolesne, nie wymaga rozszerzania źrenic dziecka itp.). Kluczowym elementem leżącym po stronie rodzica w procedurze funkcjonalnej oceny widzenia jest rzetelny wywiad. Bez szczegółowych informacji o dziecku i jego zachowaniach, bez obserwacji rodzica nie da się dobrze zaplanować programu terapeutycznego. Ze strony osoby wykonującej badanie mogą zatem paść szczegółowe pytania, typu: czym lubi się bawić dziecko, na co najchętniej patrzy, jak długo, z jakiej odległości, jak poznaje nowe pomieszczenia itp. Nie należy zatajać żadnych szczegółów funkcjonowania dziecka i informacji o nim w obawie, że dziecko „źle wypadnie”, czy zostanie słabo ocenione przez specjalistę. Najmniejsza drobnostka może okazać się dla badającego terapeuty istotna. Najważniejsze dla wywiadu jest:
– czy dziecko urodziło się o czasie, jakim porodem, czy przebywało w inkubatorze,
– czy bierze jakieś leki,
– czy nie ma epilepsji,
– czego się boi, jakich zabawek, przyrządów nie należy wyciągać,
– w jaki sposób jest w warunkach domowych nagradzane, chwalone,
– z czym maluch ma największe trudności na co dzień, a z czym dobrze sobie radzi.
Na badanie należy zabrać ze sobą:
– dokumentację medyczną dziecka, w tym okulistyczną (jeżeli taka jest),
– wcześniejsze funkcjonalne oceny widzenia dziecka (jeśli takie istnieją),
– okulary lub inne pomoce optyczne, które dziecko posiada.
Diagnoza i ocena funkcjonowania wzrokowego musi odbywać się przy czynnym udziale dziecka, absolutnie bez żadnych podpowiedzi i sugestii odpowiedzi opiekuna. Specjalista nigdy nie powinien przeprowadzać żadnych prób wbrew woli małego pacjenta, a jeśli zdarzy się, że on nie współpracuje, trzeba poświęcić na badanie więcej czasu.
Diagnoza jest więc określeniem tych czynników, które mają największy wpływ na funkcjonowanie wzrokowe dziecka i takie posługiwanie się nimi by to widzenie usprawnić.
W celu diagnozy i terapii funkcjonalnego widzenia wykorzystuje się najczęściej „Arkusz oceny występowania czynności wzrokowych i zachowań kierowanych wzrokiem” opracowany przez zespół terapeutów widzenia pod kierownictwem M. Walkiewicz (2000) (Poradnia Kompleksowej Diagnozy, Wczesnej Edukacji, Terapii i Rehabilitacji dla dzieci niewidomych i słabowidzących w Warszawie), testy preferencyjne do badania ostrości widzenia („Lea Gratings”) i wrażliwości na kontrast („Hiding Heidi”) L. Hyvarinen (za: Walkiewicz 2000) oraz Program N.C. Barraga (2000).
Diagnoza funkcjonalnego widzenia ma zatem ogromne znaczenia w terapii. Rzetelnie wykonana ma bowiem bezpośrednie przełożenie na praktykę terapeutyczną, a program terapii wzrokowej obejmuje doskonalenie umiejętności w odpowiedniej, adekwatnej do etapów rozwoju widzenia kolejności. Pamiętajmy, że rehabilitację wzroku należy rozpocząć jak najwcześniej, ponieważ dziecko może wytworzyć nieprawidłowe (nieefektywne) nawyki korzystania ze wzroku.
Aneta Bester
Literatura wspierająca:
- Walkiewicz M.: Funkcjonalna ocena wzroku i proces wspomagania rozwoju widzenia u dzieci słabowidzących z niepełnosprawnością złożoną, WSiP, Warszawa, 2000
- Walkiewicz M.: Funkcjonalna ocena wzroku i proces wspomagania rozwoju widzenia u dzieci słabowidzących z niepełnosprawnością złożoną, WSiP, Warszawa, 2000
- Barraga N.C., Morris J.E.: Program rozwijania umiejętności posługiwania się wzrokiem. Materiały źródłowe na temat słabowidzących, Wyd. WSPS, Warszawa, 2000
Artykuł publikowany w ramach projektu „TYFLOSERWIS 2018–2021 INTERNETOWY SERWIS INFORMACYJNO-PORADNICZY", dofinansowany ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych.
Dodano: 30-03-2020 13:59:22
